محراب (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محراب:زَكَرِيَّا الْمِحْرابَ «محراب» محل ويژه‌اى است كه در معبد براى امام آن معبد، يا افراد خاصى در نظر گرفته مى‌شود، و براى نامگذارى آن، به اين اسم جهاتى ذكر كرده‌اند كه از همه بهتر، سه جهت زير است:
نخست اين كه از مادّه «
حَرْب» به معناى جنگ، گرفته شده است چون مؤمنان، در اين محل، به مبارزه با
شیطان و هوس‌هاى سركش بر مى‌خيزند.
ديگر اين كه
«محراب» اصولًا به معناى بالاى مجلس است و چون محل محراب را در بالاى معبد قرار مى‌دهند به اين نام ناميده شده است. در ضمن بايد توجّه داشت وضع محراب در ميان
بنی‌اسرائیل چنان كه گفته‌اند، با وضع محراب‌هاى ما تفاوت داشت؛ آنها محراب را از سطح زمين بالاتر مى‌ساختند به طورى كه چند پله مى‌خورد و اطراف آن مانند ديوارهاى اطاق آن را محفوظ مى‌كرد به طورى كه افرادى كه در داخل محراب بودند، از بيرون كمتر ديده مى‌شدند.
سوم اين كه محراب به معناى تمام معبد است كه جايگاه مبارزه با هواى نفس و شيطان بوده است.
ترجمه و تفاسیر آیات مرتبط با محراب:
(فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَ أَنبَتَهَا نَبَاتًا حَسَنًا وَ كَفَّلَهَا زَكَرِيَّا كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيْهَا زَكَرِيَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِندَهَا رِزْقًا قَالَ يَا مَرْيَمُ أَنَّى لَكِ هَذَا قَالَتْ هُوَ مِنْ عِندِ اللّهِ إنَّ اللّهَ يَرْزُقُ مَن يَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ) (خداوند، او (
مریم) را به طرز نيكويى پذيرفت؛ و به طرز شايسته‌اى، نهال وجود او را رويانيد و پرورش داد)؛ وسرپرستى او را به «
زکریا» سپرد. هر زمان زكريا وارد محراب او مى‌شد، غذاى مخصوصى در كنار او مى‌ديد. پس از او پرسيد: «اى مريم! اين روزى از كجا نصيب تو شده؟!» گفت: «اين از سوى خداست. خداوند به هر كس بخواهد، بى‌حساب روزى مى‌دهد.»)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه محراب به معناى جايى است كه مخصوص عبادت باشد، حال چه در مسجد باشد، و چه در خانه.
راغب در
مفردات مى‌گويد: محراب مسجد را به قول بعضى از اين جهت محراب خوانده‌اند كه آنجا جاى حرب و ستيز نمودن با دشمن و با هواى نفس است و بعض ديگر گفته‌اند: بدين جهت محراب خوانده شده كه انسان جا دارد كه در آنجا حريب يعنى بريده از كارهاى دنيا و پراكندگى خاطر باشد.
بعضى ديگر گفته‌اند: اصل در اين كلمه، محراب خانه بوده كه به معناى صدر مجلس و بالاى خانه است و سپس در مسجد استعمالش كرده صدر مسجد را هم محراب مسجد خواندند.
بعضى ديگر گفته‌اند: در اصل
لغت، كلمه محراب نامگذارى شده براى محل عبادت در مسجد، و اين نام مخصوص صدر مجلس در مسجد است، چيزى كه هست در صدر ساير مجالس هم استعمال شده، جايى را هم كه شبيه به محراب مسجد است محراب خوانده‌اند.
به نظر مى‌رسد اين احتمال از ساير احتمالات صحيح‌تر باشد، براى اين‌كه
قرآن هم آن را در محراب معبدها استعمال كرده است.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
(فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرَابِ فَأَوْحَى إِلَيْهِمْ أَن سَبِّحُوا بُكْرَةً وَ عَشِيًّا) (او از محراب عبادت به سوى مردم بيرون آمد؛ و با اشاره به آنها گفت: «به شكرانه اين موهبت، صبح و شام خدا را تسبيح گوييد.»)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: در مجمع البيان مى‌گويد: محراب عبادت را از اين جهت محراب گفته‌اند كه شخصى كه در آن متوجه خدا گشته در حقيقت به جنگ شيطان رفته است، و بر سر نمازش با شيطان محاربه دارد، و در اصل به معناى مجلس اشراف بوده كه همواره آجودان‌ها از ايشان حمايت و دفاع مى‌كنند.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
(وَ هَلْ أَتَاكَ نَبَأُ الْخَصْمِ إِذْ تَسَوَّرُوا الْمِحْرَابَ) (آيا خبر شاكيان هنگامى كه از محراب
داود بالا رفتند به تو رسيده است؟!)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه خصم مانند كلمه خصومت مصدر است و در اين جا منظور اشخاصى است كه خصومت در بينشان افتاده. كلمه تسور به معناى بالا رفتن بر ديوار بلند است، مانند كلمه تسنم كه به معناى بالا رفتن بر كوهان شتر است. كلمه تذرى كه به معناى بالا رفتن بر بلندى كوه است. مفسرين كلمه محراب را به بالاخانه و شاه‌نشين معنا كرده‌اند. و استفهام
(هل آتيك) به منظور به شگفتى واداشتن و تشويق به شنيدن خبر است. معناى آيه اين است كه: اى
محمد آيا اين خبر به تو رسيده كه قومى متخاصم از ديوار محراب داوود (ع) بالا رفتند؟
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، بر گرفته از مقاله «محراب»، ص۵۰۸.
