محبت به کودکان در سیره نبوی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یکی از اساسیترین نیاز
انسان پس از نیازهای زیستی مثل
آب و
غذا و... نیاز
به محبت است.در
سیرۀرسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) به طور فراوان شاهد اظهار محبت ایشان
به کودکان و خردسالان هستیم. سیرۀ عملی رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) بیان محبت و علاقه نسبت
به کودکان بوده است.
یکی از اساسیترین نیاز
انسان پس از نیازهای زیستی مثل
آب و
غذا و... نیاز
به محبت است. اگر این نیاز انسان برآورده شود،
کودک تااندازه زیاد در مقابل نیازهای زیستی پایداری
کرده و آن را تحت تاثیر خویش قرار خواهد داد. نیاز
به محبت در بعضی
حیوانات نیز مشاهده شده اگر چه این نیاز در انسان زیاد لازم و ضروری است که
خانواده به این نیاز
کودک توجه ویژه داشته باشند اگر خانوادهها این نیاز
کودک را
ارضا کند، موجب
آرامش روانی، امنیت خاطر،
اعتماد به نفس، اعتماد
به والدین وحتی
سلامت جسمیاو میشود، اگر این نیاز
نوجوان و
کودک ارضا نشود موجب فروپاشی روحی و روانی، بی اعتمادی او
به خود و دیگران باعث احساس
عجز و
حقارت، بیماری جسمی و روانی متعدد و انحرافات اجتماعی زیادی خواهد شد.
در
سیرۀرسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) به طور فراوان شاهد اظهار محبت ایشان
به کودکان و خردسالان هستیم. سیرۀ عملی رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) بیان محبت و علاقه نسبت
به کودکان بوده است.
امام علی (علیهالسّلام) که نزدیکترینِ
اصحاب به رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) بود، میفرماید:
شما موقعیت مرا نسبت
به رسولخدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) در خویشاوندی نزدیک، در مقام و منزلت ویژه میدانید، پیامبر (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) مرا در اتاق خویش مینشاند، در حالی که
کودک بودم مرا در آغوش خود میگرفت، و در بستر مخصوص خود میخوابانید، بدنش را
به بدن من میچسباند، و بوی پاکیزه خود را
به من میبویاند، و گاهی غذایی را لقمه لقمه در دهانم میگذارد، هرگز دروغی در گفتار من، و اشتباهی در کردارم نیافت.
اظهار لطف و محبت پیامبر (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) در
نماز هم شامل حال
کودکان بود. رسول خدا که
به هنگام ایستادن
به نماز همه چیز و همه کس را
به فراموشی میسپرد،
مهر و عطوفتش برای
کودکان در نماز نیز جاری بود. عبدالله بن شیبه از پدرش نقل میکند که روزی پیامبر قصد اقامۀ نماز
کرد در حالی که
امام حسن (علیهالسّلام) به ایشان چسبیده بود. رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) امام حسن (علیه
السّلام) را از خود جدا
کرده و در مقابلشان روی
زمین نشاندند و
به خواندن نماز مشغول شدند. هنگامیکه پیامبر (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم)
به سجده رفتند سجدۀ ایشان
به طول انجامید. من سر خود را
به قصد آنکه ببینم چه اتفاقی افتاده است از سجده بلند نمودم، ناگاه دیدم که امام حسن (علیه
السّلام) بر شانۀ پیامبر نشسته بود. هنگامیکه نماز
به پایان رسید مردم
به پیامبر (علیه
السّلام) عرض کردند که چه چیز باعث طولانی شدن سجدۀ ایشان شده است، در حالی که سجدهای چنین طولانی تاکنون سابقه نداشته، گویی که
وحی بر شما نازل میگشت؟! رسولخدا فرمود: بر من وحی نازل نشد؛ اما فرزندم بر دوشم بود و من نخواستم او را برای پائین آمدن شتابزده کنم؛ لذا
صبر کردم تا خودش پائین بیاید؛
«عَنْ اَنَسٍ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ شَیبَةَ عَنْ اَبِیهِ اَنَّهُ دُعِی النَّبِی صاِلَی صَلَاةٍ وَ الْحَسَنُ مُتَعَلِّقٌ
بِهِ فَوَضَعَهُ النَّبِی صمُقَابِلَ جَنْبِهِ وَ صَلَّی فَلَمَّا سَجَدَ اَطَالَ السُّجُودَ فَرَفَعْتُ رَاْسِی مِنْ بَینِ الْقَوْمِ فَاِذَا الْحَسَنُ عَلَی کَتِفِ رَسُولِ اللَّهِ صفَلَمَّا
سَلَّمَ ع قَالَ لَهُ الْقَوْمُ یا رَسُولَ اللَّهِ لَقَدْ سَجَدْتَ فِی صِلَاتِکَ هَذِهِ سَجْدَةً مَا کُنْتَ تَسْجُدُهَا کَاَنَّمَا یوحَی اِلَیکَ فَقَالَ صلَمْ یوحَ اِلَی وَ لَکِنَّ ابْنِی کَانَ عَلَی کَتِفِی فَکَرِهْتُ اَنْ اُعَجِّلَهُ حَتَّی نَزَل.»
هنگامیکه رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم)
به نماز میایستادند
حسنین (علیهماالسّلام) به روی
کمر ایشان میرفتند و هرگاه رسول خدا میخواست سر از سجده بردارد دست خود را
به پشت آنان میگرفتند تا مبادا بیفتند.
اظهار محبت رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم)
به کودکان در حدّی بود که زمانی تعجب فردی یهودی را برانگیخت و او را
به پذیرش
آئین اسلام واداشت؛
روزی پیامبر (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) در
مسجد در حال اقامه
نماز جماعت بودند و
امام حسین (علیه السلام) که در آن زمان
کودک خردسالی بود نزدیک آن حضرت نشسته بود. امام حسین (علیه
السّلام) هنگامیکه پیامبر
به سجده میرفتند بر پشت پیامبر سوار میشد و پای خود را تکان میداد و میگفت: حل حل! (کلمهای است برای حرکت سریع شتران) رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) هنگامیکه سر از سجده بر میداشتند او را میگرفتند و در کنار خود مینشاندند؛ اما هنگامیکه دوباره
به سجده میرفتند، امام حسین دوباره بر کمر پیامبر (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) سوار میشد و حرکات قبلی خود را دوباره تکرار می
کرد تا اینکه نماز
به پایان رسید. در این هنگام شخصی یهودی که رفتار پیامبر (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) با امام حسین (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) را مشاهده
کرده بود
به نزد ایشان آمد و گفت: ای محمد! شما با فرزندان خود
به گونهای رفتار میکنید که ما با فرزندانمان آنگونه رفتار نمیکنیم؟! رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) فرمود: اگر
به خدا و
رسول او
ایمان داشتید شما نیز
به کودکان مهربانی میکردید. مرد یهودی نیز
به رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) ایمان آورد چرا که با چشمان خود دید که پیامبر
اسلام با تمام بزرگی و علوشان، چه مهربانانه با
کودکان رفتار میکند.
محبت رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم)
به فرزندش چنان بود که
به هنگام
مرگ ابراهیم با چشمانی اشکبار خطاب
به او فرمود: اگر غیر از آن بود که آنکه میرود
به جهان باقی میشتابد و آیندگان
به گذشتگان ملحق میشوند، ما
به شدت برای از دست دادن تو غمگین میشدیم ای ابراهیم! سپس چشمان مبارکش از اشک پر شد و فرمود: از دیده اشک جاری و دل غمگین است، اما ما چیزی برخلاف
رضای خداوند نمیگوییم و ما در غم از دست دادن تو غمگینیم!
«وَ قَالَ (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) لِابْنِهِ اِبْرَاهِیمَ وَ هُوَ یجُودُ بِنَفْسِهِ لَوْ لَا اَنَّ الْمَاضِی فَرَطُ الْبَاقِی وَ اَنَّ الْآخِرَ لَاحِقٌ بِالْاَوَّلِ لَحَزِنَّا عَلَیکَ یا اِبْرَاهِیمُ ثُمَّ دَمَعَتْ عَینُهُ وَ قَالَ تَدْمَعُ الْعَینُ وَ یحْزَنُ الْقَلْبُ وَ لَا نَقُولُ اِلَّا مَا یرْضَی الرَّبُّ وَ اِنَّا بِکَ یا اِبْرَاهِیمُ لَمَحْزُونُونَ»
محبت رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) در حق
کودکان تنها منحصر
به فرزندان نبود، بلکه مهر و علاقۀ ایشان شامل نوادگانشان هم میشد. پیامبر در حالی که نماز میخواندند
امامه، دختر زینب را در آغوش خود گرفته بودند و هرگاه
به رکوع میرفتند او را
به زمین میگذاشتند و هرگاه قصد برخواستن مینمودند او را دوباره
به آغوش میگرفتند.
در روایات بسیاری که از ناحیه پیامبراکرم (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم)
به دست ما رسیده، بر محبت
به فرزند از طریق بوسیدن آنها تاکید شده است. در احادیث آمده است که رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) فرمود: «مَنْ قَبَّلَ وَلَدَهُ کَتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ حَسَنَةً؛
؛ هر کس فرزند خود را ببوسد خداوند برای او یک
حسنه مینویسد.» و یا اینکه میفرمودند: « القَبّله حَسنَه و الحَسنَه عَشره؛
بوسیدن فرزند
حسنه است و پاداش هر حسنه ده برابر است.» رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) در روایت دیگری با اشاره
به پاداش فراوان اخروی بوسیدن فرزندان میفرمایند: «اَکْثِرُوا مِنْ قُبْلَةِ اَوْلَادِکُمْ فَاِنَّ لَکُمْ بِکُلِّ قُبْلَةٍ دَرَجَةً فِی الْجَنَّةِ مَسِیرَةَ خَمْسِمِائَةِ عَامٍ؛
فرزندان خود را بسیار ببوسید چرا که برای هر بوسهای درجهای در
بهشت است و فاصلۀ میان دو درجه پانصد سال میباشد.»
از آنجایی که پیامبر (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) همیشه در انجام نیکیها بر همگان پیشی میگرفت، آنچنان
به فرزندان خود
عشق میورزید که
به خاطر آنان و محبت
به آنان سختیهای زیادی را متحمل میشدند.
انس بن مالک که از اصحاب برجستۀ رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) است میگوید: هیچ کس را مهربانتر از پیامبر (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم)
به خانوادهاش ندیدم. رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) برای شیر دادن
ابراهیم دایهای
اجیر کرده بود که در اطراف مدینه زندگی می
کرد. از آنجایی که همسر دایه شغل آهنگری داشت، منزل او همواره پر از دوده بود اما پیامبر
به آنجا میرفت فرزندش را میگرفت و میبوسید و از آنجا میرفت.
محبت رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم)
به کودکان به حدی بود که برخی اوقات ابراهیم و حسین بن علی (علیه
السّلام) را بر روی دو زانوی خود مینشاندند و آنها را یک
به یک میبوسیدند؛
«عنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ کُنْتُ عِنْدَ النَّبِی (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) وَ عَلَی فَخِذِهِ الْاَیسَرِ ابْنُهُ اِبْرَاهِیمُ وَ عَلَی فَخِذِهِ الْاَیمَنِ الْحُسَینُ بْنُ عَلِی وَ هُوَ تَارَةً یقَبِّلُ هَذَا وَ تَارَةً یقَبِّلُ هَذَا.»
«اَبُو هُرَیرَةَ قَالا خَرَجَ عَلَینَا رَسُولُ اللَّهِ صوَ مَعَهُ الْحَسَنُ وَ الْحُسَینُ هَذَا عَلَی عَاتِقِهِ وَ هَذَا عَلَی عَاتِقِهِ وَ هُوَ یلْثِمُ هَذَا مَرَّةً وَ هَذَا مَرَّةً حَتَّی انْتَهَی اِلَینَا فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ یا رَسُولَ اللَّهِ اِنَّکَ لَتُحِبُّهُمَا فَقَالَ مَنْ اَحَبَّهُمَا فَقَدْ اَحَبَّنِی وَ مَنْ اَبْغَضَهُمَا فَقَدْ اَبْغَضَنِی؛
پیامبر حسنین (علیه
السّلام) را بر دوش خود سوار میکردند و مرتبا آن دو را میبوسیدند. عدم بوسیدن و محبت
به کودکان در نزد پیامبر (علیه
السّلام)
به حدی ناپسند بود که هنگامیکه شخصی
به نزد ایشان آمد و
به پیامبر عرض
کرد که هیچیک از فرزندانش را تاکنون نبوسیده است ایشان او را از اهل
آتش دانستند.»
«جَاءَ رَجُلٌ اِلَی النَّبِی صفَقَالَ لَهُ مَا قَبَّلْتُ صَبِیاً قَطُّ فَلَمَّا وَلَّی قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صهَذَا رَجُلٌ عِنْدَنَا اَنَّهُ مِنْ اَهْلِ النَّارِ!»
روزی رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) در حال بوسیدن امام حسین (علیه
السّلام) بودند و شخصی
به نام اَقْرَع بن حَابِس شاهد محبت پیامبر (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم)
به امام حسین (علیه
السّلام) بود. اَقْرَع بن حَابِس که تا آن لحظه محبت
کردن به فرزندان را براساس سیرۀ نبوی مشاهده
نکرده بود، متعجب شد و
به رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) عرض
کرد؛ من ده فرزند دارم اما تا کنون هیچ کدام از آنان را نبوسیدهام. پیامبر (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) از رفتار اَقْرَع بن حَابِس ناراحت شده و فرمودند: کسی که
رحم و
عطوفت نداشته باشد مورد رحم و عطوفت قرار نخواهد گرفت؛
«کَانَ النَّبِی (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) یقَبِّلُ الْحَسَنَ فَقَالَ الْاَقْرَعُ بْنُ حَابِسٍ اِنَّ لِی عَشَرَةً مِنَ الْوَلَدِ مَا قَبَّلْتُ اَحَداً مِنْهُمْ فَقَالَ صمَنْ لَا یرْحَمْ لَا یرْحَمْ.»
یکی از نیازهای ضروری برای خانواده و
به خصوص فرزندان محبت است. انسانها همواره
به محبت نیازمندند و در این میان
کودکان به دلیل رشد شخصیتی خود
به محبت والدین نیاز زیادی دارند. نقش
والدین در این میان
به دلیل آنکه نقش اساسی را در بذل محبت
به کودک دارند از همه مهمتر است. تاکید رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) و
ائمه ما در خصوص سفارش
به محبت
به فرزندان از همین روست. پیامبر در این باره میفرمایند: «اَکْرِمُوا اَوْلَادَکُمْ وَ اَحْسِنُوا آدَابَهُمْ یغْفَرْ لَکُم؛
؛
به فرزندان خود احترام بگذارید و آنها را نیکو
تربیت کنید تا بخشیده شوید.»
احترام و ارزش قائل شدن
به کودکان در سیرۀ رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم)
بهاندازهای ارزشمند بود که ایشان هنگامی که «صَلَّی رَسُولُ اللَّهِ بِالنَّاسِ الظُّهْرَ فَخَفَّفَ فِی الرَّکْعَتَینِ الْاَخِیرَتَینِ فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ لَهُ النَّاسُ هَلْ حَدَثَ فِی الصَّلَاةِ حَدَثٌ قَالَ وَ مَا ذَاکَ قَالُوا خَفَّفْتَ فِی الرَّکْعَتَینِ الْاَخِیرَتَینِ فَقَالَ لَهُمْ اَمَا سَمِعْتُمْ صُرَاخَ الصَّبِی؟؛
به نماز میایستادند اگر صدای گریۀ
کودکی به گوششان میرسید نماز را با شتاب میخواندند.» و «عَنْ اَنَسٍ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ شَیبَةَ عَنْ اَبِیهِ اَنَّهُ دُعِی النَّبِی صاِلَی صَلَاةٍ وَ الْحَسَنُ مُتَعَلِّقٌ
بِهِ فَوَضَعَهُ النَّبِی صمُقَابِلَ جَنْبِهِ وَ صَلَّی فَلَمَّا سَجَدَ اَطَالَ السُّجُودَ فَرَفَعْتُ رَاْسِی مِنْ بَینِ الْقَوْمِ فَاِذَا الْحَسَنُ عَلَی کَتِفِ رَسُولِ اللَّهِ صفَلَمَّا
سَلَّمَ ع قَالَ لَهُ الْقَوْمُ یا رَسُولَ اللَّهِ لَقَدْ سَجَدْتَ فِی صِلَاتِکَ هَذِهِ سَجْدَةً مَا کُنْتَ تَسْجُدُهَا کَاَنَّمَا یوحَی اِلَیکَ فَقَالَ صلَمْ یوحَ اِلَی وَ لَکِنَّ ابْنِی کَانَ عَلَی کَتِفِی فَکَرِهْتُ اَنْ اُعَجِّلَهُ حَتَّی نَزَل؛
شدت محبت پیامبر
به کودکان به حدی بود که وقتی که امام حسن (علیه
السّلام) در هنگام سجده بر پشت ایشان رفت، رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) صبر کردند تا خودش پایین بیاید و سجده را طولانی کردند در حالی که مردم در پشت سر پیامبر
به نماز ایستاده بودند.»
پیامبر (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم)
مسلمانان را
به ارج نهادن
به شخصیت
کودکان و احترام گذاشتن
به آنان از طریق دخالت دادن آنان در امور اجتماعی و خانوادگی دعوت میکردند و فرمودند: «الْوَلَدُ سَیدٌ سَبْعَ سِنِینَ وَ عَبْدٌ سَبْعَ سِنِینَ وَ وَزِیرٌ سَبْعَ سِنِینَ؛
فرزند هفت سال اول آقاست، هفت سال دوم
مطیع و فرمانبردار و در هفت سال سوم مشاور خانواده است.»
پیامبر (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) هیچگونه
توهین و بدگوئی نسبت
به فرزندان را نمیپسندیدند و در مقابل مردی که فرزند خود را نکوهش
کرده و عیبجویی نموده بود، فرمودند: «انما ابنک سهم من کنانتک؛
همانا فرزند تو تیری از تیرهای توست. پیامبر
به آن شخص فرمودند که فرزند او پشتیبان و یاور اوست و دارای شخصیت است و نباید او را
تحقیر کرد بلکه باید فرزند را مورد لطف و محبت قرار داد و
احترام کرد.»
رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) مسلمانان را
به انتخاب القاب و کنیههای زیبا و نیکو برای فرزندان فرا میخواندند و مردم را از نامها و القاب زشت که احترام فرزندان و
کودکان را از بین میبرد نهی میکردند. ایشان میفرمودند: «بادروا اولادکم بالکنی قبل ان تغلب علیهم الالقاب؛
قبل از آنکه نامها و القاب زشت بر فرزندانتان غلبه یابد برای آنان نامها و کنیههای زیبا انتخاب کنید و فرزندانتان را
به آن نامها بخوانید.»
از جمله مواردی که در سنت رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) بر آن تاکید شده،
سلام کردن به کودکان است که در سیرۀ عملی رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) جایگاه ویژهای دارد. پیامبر بزرگوار
اسلام با تاکید بر احترام
به کودکان و اظهار محبت نسبت
به آنان
به ویژه
سلام کردن میفرمایند: «قَالَ رَسُولُاللَّهِ خَمْسٌ لَا اَدَعُهُنَّ حَتَّی الْمَمَاتِ الْاَکْلُ عَلَی الْحَضِیضِ مَعَ الْعَبِیدِ وَ رُکُوبِی الْحِمَارَ مُؤْکَفاً وَ حَلْبِی الْعَنْزَ بِیدِی وَ لُبْسُ الصُّوفِ وَ
التَّسْلِیمُ عَلَی الصِّبْیانِ لِیکُونَ سُنَّةً مِنْ بَعْدِی؛
پنج چیز است که تا لحظۀ مرگ آنها را ترک نمیکنم...
سلام کردن به کودکان تا اینکه پس از من
سنت شود.»
پژوهه، برگرفته از مقاله «محبت به کودکان در سیره نبوی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۴/۳۱