محاضرات فی علوم القرآن (لغانم قدوری)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
كتاب محاضرات في علوم القرآن تألیف دکتر غانم قدوری الحمد به
زبان عربی و در موضوع
علوم قرآنی نوشته شده است.
مؤلف مطالب را حدود بیست سال قبل از تالیف آن، جهت تدریس در
دانشگاه بغداد آماده و مدتی در آنجا تدریس نموده، آنگاه بعد از گذشت مدت بیست سال، تصمیم به چاپ آن گرفته، با بررسی مجدد مطالب جهت اصلاح آنها، اشکالات را برطرف و مطالبی به آن اضافه کرده و آنرا به چاپ رسانیده است وی مطالب را در چهار فصل و یک مقدمه ارائه کرده است که خلاصه آن به قرار زیر است:
در این قسمت، ابتدا
علوم قرآن را تعریف نموده، سیر تکاملی آن را در چهار
مرحله:
مرحله اول قبل از عصر
تدوین، که مربوط است به
زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه و‌آله‌وسلّم که آن حضرت
قرآن را
تفسیر می‌نموده و روایاتی از ایشان باقی مانده است،
مرحله دوم: علوم قرآن در
عصر تدوین ، که در آن کتابهایی که در این عصر با موضوعات خاص نوشته شده معرفی شده است،
مرحله سوم: این
مرحله مربوط است به بررسی کتابهای علوم قرآن به صورت گسترده، که مؤلفین در کتابهای خود موضوعات مختلف علوم قرآن را بحث کرده‌اند به خلاف
مرحله قبل که فقط از یک موضوع خاص بحث کرده‌اند،
مرحله چهارم:
علوم قرآنی در
عصر جدید، که در آن کتابهای تالیف شده در این
مرحله معرفی شده اند.
فصل اول:
نزول قرآن این فصل مربوط است به نزول قرآن که در آن مصدر
وحی و آغاز نزول قرآن مورد بحث قرار گرفته، آنگاه حکمت
نزول تدریجی قرآن را بیان کرده است در ادامه مساله
اسباب النزول را مطرح نموده، راههای شناخت و اهمیت آن را توضیح داده است.
فصل دوم:
تدوین قرآن در این فصل ابتدا
کتابت قرآن در زمان
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را توضیح می‌دهد و بیان می‌کند که چگونه قرآن،
امی بودن
مردم عرب را از بین برده و آنها را از
جهل و نادانی نجات داده است آنگاه
جمع قرآن در مصحف را بررسی کرده، اسباب و علل و کیفیت جمع آن را توضیح داده است، در ادامه مساله
توحید مصاحف در زمان
عثمان و تعداد نسخه‌هایی که به شهرهای مختلف فرستاده شده است را بررسی کرده است در قسمتی دیگر،
سوره‌های مکی و
مدنی را بحث نموده ملاکها و مشخصات هر کدام را بیان کرده، اهمیت شناخت آنها را ذکر کرده است. در پایان این فصل، سیر تکامل شکل مصحف (نقطه و اعراب گذاری) را توضیح داده است.
فصل
سوم:
قرائت قرآن کریم در این فصل ابتدا اهداف قرائت قرآن را ذکر نموده که در این رابطه سه هدف اساسی را توضیح داده، آنگاه با ذکر چند
روایت فضیلت
تلاوت قرآن و آداب مربوط به تلاوت را بیان کرده است در ادامه این فصل، به اصل قرائت قرآن و سبب تعدد قرائت‌ها پرداخته، به همین مناسبت حدیث
سبعة احرف را مطرح نموده دیدگاهها پیرامون آن را ذکر کرده است، سپس قرائت قرآن در زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و نیز
خلافت خلفای سه گانه توضیح داده شده است، در قسمتی دیگر از این فصل،
قاریان هفت گانه و اصول قرائت آنها بیان شده، قرائت صحیح و ارکان آن و نیز
قرائت شاذ را بررسی کرده است. در پایان این فصل قرائت قرآن در عصر حاضر را توضیح داده چگونگی
قرائت عاصم ، و توجه
مسلمانان به این قرائت را بیان کرده است.
فصل چهارم:
تفسیر قرآن کریم در این فصل مسائل مربوط به
تفسیر قرآن مورد بحث قرار گرفته است که در ابتدا معانی مختلف واژه
تفسیر بیان شده، آنگاه دیدگاههای دانشمندان اسلامی در خصوص معنای اصطلاحی آن مورد بررسی قرار گرفته، سپس
تفسیر قرآن در
عصر نبوت را بررسی کرده، با استفاده از برخی از آیات، نقش پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در
تفسیر قرآن را توضیح می‌دهد، آنگاه
مفسران از
صحابه را معرفی کرده، نقش
ابن عباس در
تفسیر قرآن را تشریح می‌نماید. در ادامه این فصل،
تفسیر در عصر
تابعین بیان شده، معروفترین
مفسران این دوره همراه با
تفاسیر آنها معرفی شده‌اند. در قسمتی دیگر از این فصل، به معرفی
تفاسیر قدیمی پرداخته آنها را به
تفاسیر: عقلی، ماثور، فقهی، لغوی تقسیم بندی کرده، برخی از مهمترین
تفاسیر آنها را معرفی کرده است در پایان این فصل، مساله
اعجاز قرآن کریم را مورد بررسی قرار داده است که پس از
تعریف اعجاز از نظر لغت و
اصطلاح ، اعجاز قرآن در عصر نبوت را با توجه به برخی از آیات تشریح نموده، برخی از کتابهای تالیف شده در این باره، در زمانهای قدیم را معرفی می‌کند، در ادامه اعجاز قرآن در عصر حاضر را بحث نموده، برخی از وجوه اعجاز را از دیدگاه مؤلفین عصر حاضر همچون
زرقانی در کتاب
مناهل العرفان و... مورد بررسی قرار داده است.
ویژگی های کتاب عبارتنداز: ۱. از منابع زیادی در تالیف کتاب استفاده شده است. علاوه بر آنکه منابع آن، منابع اولیه و اصلی می‌باشد.۲. مطالب کتاب سیر منطقی دارد.۳. مطالب به صورت جالب دسته بندی شده است به گونه ایی که کلیه مباحث علوم قرآن را در چهار موضوع:
نزول قرآن ،
کتابت قرآن ،
تفسیر قرآن و
قرائت قرآن ، تنظیم نموده است.۴. معرفی مهمترین منابع تالیف شده در
علوم قرآن در مقدمه کتاب، و نیز در کلیه مباحث مطرح شده.۵- نقد و بررسی دیدگاههای مختلف ۶. مطالب به صورت علمی و همراه با تجزیه و تحلیل عالمانه ارائه شده است ۷. سعی شده از روایاتی استفاده نماید که از نظر
سند صحیح بوده و
دلالت آنها هم بر موضوع مورد بحث واضح و روشن باشد.
ایرادات وارد بر کتاب عبارتنداز: ۱. در این کتاب از مساله مهم
تحریف بحث نشده است ۲.بحث
اعجاز در فصل چهارم (
تفسیر) آورده شده در صورتیکه مربوط به
تدوین و یا نزول قرآن می‌باشد.
کتاب یک جلد، متن آن
عربی و دارای ۲۶۹ صفحه می‌باشد که مشخصات آن به قرار زیر است: ۱. نوع کاغذ: اعلاء ۲. جلد: شومیز ۳. نوبت چاپ: اول ۴.
تاریخ انتشار:
سال ۱۴۲۳ هجری قمری ۵. ناشر: دار عمار للنشر و التوزیع،
عمان ۶. دارای فهرست: الف: موضوعات کتاب ب: مصادر کتاب ۷. مؤلف: دکتر
غانم قدوری الحمد . ۸. کتاب: محاضرات فی علوم القرآن
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
