محاضرات فی أصول الفقه شرح الحلقة الثانیة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«
محاضرات فی اصول الفقه»، اثر عبد الجبار الرفاعی است که در دو مجلد، به
زبان عربی ، به نگارش درآمده است.
گذشت بیش از دو دهه از تدوین
کتاب «دروس
فی الاصول» به قلم
سید محمد باقر صدر و نیاز به تنظیم شرحی بر این
کتاب، پس از مدتها تدریس آن و طلب شاگردان برای انتشار دروس ضبط شده و مسایلی از این دست، انگیزهای در مؤلف ایجاد کرده تا با هدف آشنایی بیشتر طلاب اهل علم با مبانی
اصولی به چاپ این سلسله دروس همت گمارد.
کتاب «
محاضرات فی اصول الفقه»، در واقع شرحی مختصر بر بیان حلقه دوم از حلقات سه گانه
کتاب اصول شهید صدر است و آنچه در این
کتاب گرد آمده، ثمره و نتیجه شش دوره
تدریس این حلقه است.
اصل کتاب، در واقع مباحث مطرح شده توسط مؤلف است و اشارهای به مطالب و عناوین
کتاب «دروس
فی الاصول»، محور تبیین گفتار قرار گرفته است.
کتاب، در دو جلد تنظیم شده که جلد اول و دوم هر کدام، مشتمل بر یک تمهید و سه بخش است.
کتاب، با بحش تمهید آغاز شده و تعریف، موضوع و فایده
علم اصول در ابتدای آن، به صورت مشروح مطرح گردیده است.
حکم تکلیفی و
حکم وضعی ، به عنوان دو قسم از
احکام شرعی و تشریح شمول آن بر تمامی وقایع حیات در ادامه آمده است.
احکام واقعی و ظاهری و فرق میان آن دو، بحث امارت و
اصول و تفاوت آن دو با یک دیگر، قضیه حقیقیه و خارجیه و اختلاف آنها و هم چنین بحث حجیت
قطع و
علم اجمالی و
قطع طریقی و موضوعی از دیگر مباحث بخش تمهید است.
در ذیل عنوان «ادله»، بحث ادله محرزه مطرح گردیده و پس از تقسیم آن به دلیل قطعی و ظنی، در باب مباحثی چون
دلیل شرعی و عقلی، تبعیت دلالت التزامیه از مطابقت و براهین دوگانه آن و سرانجام اثبات دلیل برای جواز اسناد به مولی مطالبی ارائه شده است.
در بخش نخست، بحث تحدید دلالات دلیل شرعی مطرح و در ذیل آن مباحث متعددی مورد بررسی قرار گرفته است، از جمله دلیل شرعی لفظی و دلالات تصوری و تصدیقی، وضع و اقسام تعیینی و تعینی، اقسام علامات
حقیقت و مجاز،
اشتراک لفظی و معنوی و منشا اشتراک و ترادف، فرق بین معنی اسمی و حرفی، تنوع مدلول تصدیقی، مقارنه بین جملات تامه و ناقصه، امر، معنا و مشتقات آن، از جمله اوامر ارشادی و مولوی و نهی، مفاد و
دلالت آن، مفهوم اطلاق و تقیید، تقابل بین اطلاق و تقیید از حیث ثبوتی و اثباتی،
اسم جنس ،
انصراف ، عموم و ادوات آن، مفاهیم و نیز
مفهوم شرط ،
مفهوم وصف ، جمله غایت و استثناء، حجیت ظهور و بالاخره دلیل شرعی غیر لفظی همانند دلالت فعل، ترک، سکوت و تقریر.
در بخش دوم، اثبات صغرای دلیل شرعی آمده است. انواع وسایل اثبات وجدانی، مانند اخبار حسی و حدسی و آثار محسوس،
خبر متواتر ،
اجماع ،
سیره متشرعه و نیز وسایل اثبات تعبدی و مباحثی چون ادله حجیت
خبر واحد ، ادله نفی و محدود کردن دایره حجیت در این بخش آمده است.
آخرین بخش جلد نخست، با عنوان «اثبات حجیت دلالت در دلیل شرعی»، استدلال بر حجیت ظهور، موضوع حجیت و ظواهر
کتاب کریم را مورد بررسی و بحث قرار داده است.
جلد دوم، با بحث دلیل عقلی و تعریف آن و اقسام قضیه عقلیه آغاز میشود. قاعده استحاله تکلیف به غیر مقدور، قاعده امکان تکلیف مشروط، قاعده تنوع قیود، احکام قیود متنوعه، اقسام قیود واجب، زمان وجوب و واجب، تخییر و کفایت در واجب،
تخییر شرعی و عقلی در
واجب ، امکان نسخ و تصویر آن، ملازمه بین حسن و قبح و امر و نهی،
استقراء و
قیاس و سرانجام حجیت دلیل عقلی، مباحث نخستین بخش جلد دوم است.
دومین بخش
کتاب، با عنوان «
اصول عملیه »، خود، شامل سه بخش است:
اول، قاعده عملیه در حالت شک، شامل مباحثی چون قاعده عملیه اولیه و ثانویه، اعتراض به ادله برائت، محدودیت مفاد برائت از سه منظر مشروط بودن آن به فحص، تمییز بین
شک در تکلیف و مکلف به و برائت از استحباب.
دوم، قاعده منجزیت
علم اجمالی که در مقام اول از دیدگاه عقلی و سپس از منظر جریان
اصولی مورد بررسی قرار گرفته است. حالت تردید بین اقل و اکثر و حالات دوران واجب بین تعیین و تخییر دیگر مطالب این بخش است.
سوم،
استصحاب و تعریف و ادله آن، ارکان چهارگانه شامل
یقین به حدوث، شک در بقاء، وحدت قضیه متیقنه و مشکوکه و صیغههای تبیین رکن چهارم. هم چنین در مبحث تطبیقات، مباحث استصحاب حکم معلق، استصحاب تدریجیات، استصحاب کلی، استصحاب در حالت شک در تقدیم و تاخر و استصحاب در حالات شک سببی و مسببی آمده است.
آخرین بخش جلد دوم، به تعارض ادله اختصاص یافته است. تعارض بین ادله محرزه، معنای تعارض، ورود و
تزاحم ، چهار حکم تعارض شامل قاعده جمع عرفی، قاعده تساقط متعارضین، قاعده ترجیح و قاعده
تخییر در رویات خاصه، تعارض بین
اصول عملیه و نیز بین ادله محرزه و
اصول عملیه مباحث پایانی
کتاب است.
نرم افزار جامع
اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.