محاضرات فی أصول الفقه شرح الحلقة الثانیة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«محاضرات فی اصول الفقه»، اثر عبد الجبار الرفاعی است که در دو مجلد، به
زبان عربی ، به نگارش درآمده است.
گذشت بیش از دو دهه از تدوین کتاب «دروس فی الاصول» به قلم
سید محمد باقر صدر و نیاز به تنظیم شرحی بر این کتاب، پس از مدت‌ها تدریس آن و طلب شاگردان برای انتشار دروس ضبط شده و مسایلی از این دست، انگیزه‌ای در مؤلف ایجاد کرده تا با هدف آشنایی بیشتر طلاب اهل علم با مبانی اصولی به چاپ این سلسله دروس همت گمارد.
کتاب «محاضرات فی اصول الفقه»، در واقع شرحی مختصر بر بیان حلقه دوم از حلقات سه گانه کتاب اصول شهید صدر است و آنچه در این کتاب گرد آمده، ثمره و نتیجه شش دوره
تدریس این حلقه است. اصل کتاب، در واقع مباحث مطرح شده توسط مؤلف است و اشاره‌ای به مطالب و عناوین کتاب «دروس فی الاصول»، محور تبیین گفتار قرار گرفته است.
کتاب، در دو جلد تنظیم شده که جلد اول و دوم هر کدام، مشتمل بر یک تمهید و سه بخش است.
کتاب، با بحش تمهید آغاز شده و تعریف، موضوع و فایده
علم اصول در ابتدای آن، به صورت مشروح مطرح گردیده است.
حکم تکلیفی و
حکم وضعی ، به عنوان دو قسم از
احکام شرعی و تشریح شمول آن بر تمامی وقایع حیات در ادامه آمده است.
احکام واقعی و ظاهری و فرق میان آن دو، بحث امارت و اصول و تفاوت آن دو با یک دیگر،
قضیه حقیقیه و خارجیه و اختلاف آنها و هم چنین بحث حجیت
قطع و
علم اجمالی و
قطع طریقی و موضوعی از دیگر مباحث بخش تمهید است.
در ذیل عنوان «ادله»، بحث ادله محرزه مطرح گردیده و پس از تقسیم آن به دلیل قطعی و ظنی، در باب مباحثی چون
دلیل شرعی و عقلی، تبعیت دلالت التزامیه از مطابقت و براهین دوگانه آن و سرانجام اثبات دلیل برای جواز اسناد به مولی مطالبی ارائه شده است.
در بخش نخست، بحث تحدید دلالات دلیل شرعی مطرح و در ذیل آن مباحث متعددی مورد بررسی قرار گرفته است، از جمله دلیل شرعی لفظی و دلالات تصوری و تصدیقی، وضع و اقسام تعیینی و تعینی، اقسام علامات
حقیقت و مجاز،
اشتراک لفظی و معنوی و منشا اشتراک و ترادف، فرق بین معنی اسمی و حرفی، تنوع مدلول تصدیقی، مقارنه بین جملات تامه و ناقصه، امر، معنا و مشتقات آن، از جمله اوامر ارشادی و مولوی و نهی، مفاد و
دلالت آن، مفهوم اطلاق و تقیید، تقابل بین اطلاق و تقیید از حیث ثبوتی و اثباتی،
اسم جنس ،
انصراف ، عموم و ادوات آن، مفاهیم و نیز
مفهوم شرط ،
مفهوم وصف ، جمله غایت و استثناء، حجیت ظهور و بالاخره دلیل شرعی غیر لفظی همانند دلالت فعل، ترک، سکوت و تقریر.
در بخش دوم، اثبات صغرای دلیل شرعی آمده است. انواع وسایل اثبات وجدانی، مانند اخبار حسی و حدسی و آثار محسوس،
خبر متواتر ،
اجماع ،
سیره متشرعه و نیز وسایل اثبات تعبدی و مباحثی چون ادله حجیت
خبر واحد ، ادله نفی و محدود کردن دایره حجیت در این بخش آمده است.
آخرین بخش جلد نخست، با عنوان «اثبات حجیت دلالت در دلیل شرعی»، استدلال بر حجیت ظهور، موضوع حجیت و ظواهر کتاب کریم را مورد بررسی و بحث قرار داده است.
جلد دوم، با بحث دلیل عقلی و تعریف آن و اقسام
قضیه عقلیه آغاز می‌شود. قاعده استحاله تکلیف به غیر مقدور، قاعده امکان تکلیف مشروط، قاعده تنوع قیود، احکام قیود متنوعه، اقسام قیود واجب، زمان وجوب و واجب، تخییر و کفایت در واجب،
تخییر شرعی و عقلی در
واجب ، امکان نسخ و تصویر آن، ملازمه بین حسن و قبح و امر و نهی،
استقراء و
قیاس و سرانجام حجیت دلیل عقلی، مباحث نخستین بخش جلد دوم است.
دومین بخش کتاب، با عنوان «
اصول عملیه »، خود، شامل سه بخش است:
اول، قاعده عملیه در حالت شک، شامل مباحثی چون قاعده عملیه اولیه و ثانویه، اعتراض به ادله برائت، محدودیت مفاد برائت از سه منظر مشروط بودن آن به فحص، تمییز بین
شک در تکلیف و مکلف به و برائت از استحباب.
دوم، قاعده منجزیت
علم اجمالی که در مقام اول از دیدگاه عقلی و سپس از منظر جریان اصولی مورد بررسی قرار گرفته است. حالت تردید بین اقل و اکثر و حالات دوران واجب بین تعیین و تخییر دیگر مطالب این بخش است.
سوم،
استصحاب و تعریف و ادله آن، ارکان چهارگانه شامل
یقین به حدوث، شک در بقاء، وحدت
قضیه متیقنه و
مشکوکه و صیغه‌های تبیین رکن چهارم. هم چنین در مبحث تطبیقات، مباحث استصحاب حکم معلق، استصحاب تدریجیات، استصحاب کلی، استصحاب در حالت شک در تقدیم و تاخر و استصحاب در حالات شک سببی و مسببی آمده است.
آخرین بخش جلد دوم، به تعارض ادله اختصاص یافته است. تعارض بین ادله محرزه، معنای تعارض، ورود و
تزاحم ، چهار حکم تعارض شامل قاعده جمع عرفی، قاعده تساقط متعارضین، قاعده ترجیح و قاعده
تخییر در رویات خاصه، تعارض بین
اصول عملیه و نیز بین ادله محرزه و اصول عملیه مباحث پایانی کتاب است.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
