مجلس شورای اسلامی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مجلس شورای اسلامی یکی از
قوای سه‌گانه تعریف شده در
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و رکن اصلی
قانونگذاری در
ایران است. نمایندگان این مجلس، با
رأی مستقیم مردم و به مدت ۴ سال انتخاب می‌شوند. مجلس شورای اسلامی از لحاظ ساختاری، یکی از قوی‌ترین مجالس دنیاست که در این مقاله به‌طور اختصار به معرفی آن می‌پردازیم.
دلایل زیادی داریم که مجلس شورای اسلامی نسبت به سایر مجالس کشورها برتری دارد که در ذیل این مقاله به مواردی از آنها اشاره خواهیم کرد.
براساس سیستم تک مجلسی در ایران، قانونگذاری در
اختیار یک مجلس قرار می‌گیرد و مجلس از این حیث رقیب ندارد، برخلاف سیستم دو مجلسی کشورهای فرانسه، آمریکا، انگلیس، روسیه، آلمان، سوئیس، استرالیا، مصر، مالزی،
هند و... که
مصوبات هر یک از مجالس در مجلس دیگر هم باید به تصویب برسد.
در ایران برخلاف کشورهای فرانسه، انگلیس، مصر، روسیه و بلغارستان و... رئیس جمهور یا فرد دیگری
قدرت انحلال مجلس را ندارد.
انحلال مجلس در آلمان وقتی است که مجلس در انتخاب صدراعظم توفیق پیدا نکند. در این صورت رئیس جمهور می‌تواند شخصی را که اکثریت بیشتری در پارلمان دارد به صدارت عظمی برگزیند و می‌تواند مجلس را منحل کند.
اصل دوازدهم قانون اساسی فرانسه نیز
اجازه انحلال مجلس ملی را به رئیس جمهور داده است. موارد انحلال پارلمان در روسیه تقریبا شبیه آلمان است. به موجب اصل یکصد و هفدهم قانون اساسی روسیه اگر اکثریت مطلق دومای دولتی روسیه به
هیات دولت رای اعتماد ندهد، رئیس جمهور می‌تواند آنرا نپذیرد و در صورتیکه دومای دولتی ظرف مدت ۳ ماه مجددا به هیات دولت
رای عدم اعتماد ندهد، رئیس جمهور حق انحلال دوما را دارد. انحلال دوما توسط بوریس یلتسین که با محاصره نظامی پارلمان همراه بود، یکی از موارد آن است.
در اصل چهل و هشتم قانون اساسی پیش از
انقلاب نیز اجازه انحلال مجلس به شاه داده شده بود. این اصل مقرر داشته بود «اعلی حضرت همایونی شاهنشاهی می‌تواند هر یک از مجلس شورای ملی و مجلس سنا را جداگانه و یا هر دو مجلس را در آن واحد منحل نماید» اما در
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به منظور
تقویت مجلس به هیچ یک از مقامات، امکان انحلال مجلس داده نشده است.
دلیل سوم بر قدرت مجلس ایران این است که برخلاف بعضی کشورها، رئیس جمهور
حق وتوی مصوبات مجلس و
عدم توشیح آنان را ندارد. براساس اصل دهم قانون اساسی فرانسه، رئیس جمهور این کشور می‌تواند مصوبات مجلس را امضا نکند و جهت بررسی مجدد به مجلس بفرستد که اصطلاحا به آن «وتوی تعلیقی» می‌گویند. رئیس جمهور آمریکا نیز چنین اختیاری دارد و کنگره تنها در صورتی می‌تواند با وتوی رئیس جمهور مقابله کند که عین مصوبه را با اکثریت دو سوم آرائ هر یک از مجلسین تصویب کند که عملا بخاطر ترکیب ناهمگون اعضا، این کار به ندرت انجام می‌گیرد و معمولا کنگره در برابر رئیس جمهور
تسلیم می‌شود. «فرانکلین روزولت» در دوره ریاست جمهوری خود ۶۳۱ بار از
حق وتو استفاده کرد که کنگره تنها توانست ۹ مورد آنرا خنثی کند. ریگان در دومین دور ریاست جمهوری خود ۶۱ بار مصوبات کنگره را وتو کرد و فقط هفت مورد آن خنثی شد.
دلیل چهارم بر قدرت مجلس ایران این است که در کشورهای دیگر، آراء نهاد کنترل کننده قوانین عادی بوسیله قانون اساسی (نهادهای متناظر
شورای نگهبان) قطعی است و قابلیت تجدیدنظرخواهی ندارد اما در کشور ما نظر شورای نگهبان حرف آخر نیست و مجلس این
اختیار را دارد که با تصویب مجدد مصوبه‌ای که شورای نگهبان آنرا
خلاف شرع یا قانون اساسی قلمداد کرده، امکان تصویب نهایی آنرا در مرجع ثالثی (
مجمع تشخیص مصلحت نظام) فراهم کند. در فرانسه، پرتغال، مراکش و الجزایر آرا شورای قانون اساسی قطعی است.
پنجمین دلیل بر قدرت مجلس شورای اسلامی در مقایسه با مجالس کشورهای دیگر این است که هیچ دستگاهی خارج از مجلس در مورد دستور جلسات آن، دخالت نمی‌کند اما در فرانسه دولت می‌تواند در تعیین اولویت‌های دستور جلسه و حتی در زمان تشکیل جلسات دخالت کند. هم چنین دولت می‌تواند خواستار اجلاس فوق‌العاده شود. در کشور ما دستور جلسه مجلس توسط هیات رئیسه تعیین می‌شود و برای تغییر آن لازم است از نمایندگان
رای‌گیری بعمل آید.
مجلس شورای اسلامی از نظر اداری و استخدامی و از جهت مالی و تعیین بودجه خود، کاملا
استقلال دارد و تحت کنترل دولت نیست. مهم‌تر اینکه کلیه مصوبات هیات وزیران به منظور
عدم مغایرت با قوانین مصوب مجلس باید به تایید رئیس مجلس شورای اسلامی برسد در حالیکه مجلس فرانسه چنین اختیاری ندارد بلکه به عکس، کابینه فرانسه می‌تواند مجوز قانونگذاری که مختص پارلمان است را برای مدتی موقت از مجلس اخذ کند و حتی دولت در شرایطی خاص (مثل تعطیلی بیش از هفتاد روز در تصویب بودجه) خود راسا به تصویب آن اقدام نماید.
پارلمان فرانسه به موجب قانون اساسی فقط در موضوعات زیر می‌تواند قانون وضع کند: ۱ ـ حقوق سیاسی اجتماعی افراد و تصمیماتی که برای اجرای آزادانه آنها داده شده است؛ ۲ ـ ملیت، احوال شخصی، اهلیت قانونی،
ازدواج،
ارث،
هبه؛ ۳ـ
جرائم و مجازات‌ها و آئین دادرسی کیفری؛ ۴–
مالیات؛ ۵ -روش انتخاب اعضای قوه مقننه؛ ۶ - ملی ساختن موسسات صنعتی و بازرگانی؛ ۷ ـ تصویب اصول موارد زیر: سازمان کلی دفاع ملی، اداره آزاد جوامع محلی، آموزش و پرورش، حقوق مالی مسئولیت‌های مدنی، استخدام، اتحادیه‌ها و تامین اجتماعی (اصول ۳۴ و ۳۷ قانون اساسی فرانسه) در بقیه موضوعات دولت می‌تواند خود مصوباتی داشته باشد و اجرا کند.
در آمریکا نیز صلاحیت کنگره در وضع قوانین محصور گردیده و قانون اساسی فهرست موضوعاتی که کنگره
حق وضع قانون در مورد آنرا دارد تنظیم نموده است. دلایل فوق نشان می‌دهد که مجلس شورای اسلامی در مقایسه با مجالس کشورهای دیگر به لحاظ اختیاراتی که دارد یکی از قوی‌ترین مجالس دنیاست.
•
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «مجلس شورای اسلامی»، تاریخ بازیابی ۹۵/۰۱/۱۶.
