• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مبانی آزادی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



آزادی پیش از آن‌که پدیده‌ای اجتماعی، سیاسی و قراردادی باشد، قانون فطری، طبیعی و انسانی
[۱] المیزان، ج۱۶، ص۶۸.
[۲] المیزان، ج۶، ص۳۵۲.
برای همه انسان‌ها است
[۳] المیزان، ج۲، ص۲۷۴.
که بر مبانی ذیل استوار می‌باشد:



قرآن کریم انسان را موجودی مرکّب از روح الهی و بدن مادّی می‌داند که زمینه بی‌نهایت صعود و یا سقوط را دارا است و در آیات بسیاری او را ستوده (بقره:۳۰؛ تین:۴؛ اسراء:۷۰ و...) و در نزدیک به شصت آیه از جمله او را به نوعی نکوهیده است.
[۷] فلسفه حقوق بشر، ج۱، ص۱۰۴.
و همین دو بعد وجودی و قابلیّت وی، مبنای اعطای آزادی و به ودیعه گذاشته شدن اراده در نهاد او است
[۸] المیزان، ج۴، ص۱۱۶.
«إِنَّا هَدَینـهُ السَّبِیلَ إِمَّا شاکِراً و إِمَّا کَفُوراً.»


قرآن با نفی عقیده باطل و بی‌دلیل جبر گرایی
[۱۰] المیزان، ج۷، ص۳۶۷.
و اثبات قدرت اراده انسان بر انجام یا ترک آگاهانه اعمالش، او را موجودی مُختار می‌داند؛ اگرچه اختیار مطلق ندارد و اسباب و علل دیگری و در رأس آن‌ها، اراده خدا، اختیار او را محدود می‌کنند، لازمه اصل اختیار تکوینی این است که از آزادی‌های حقوقی نیز برخوردار باشد و فقط خدا که مالک او است یا خودش می‌توانند آزادی او را محدود کنند.
[۱۳] المیزان، ج۱۶، ص۶۸.
[۱۴] المیزان، ج۱۰، ص۳۶۷.
[۱۵] المیزان، ج۱۰، ص۳۷۰.



براساس بینش توحیدی، انسان از خدا است و به سوی او حرکت می‌کند: «إِنَّا لِلّهِ و إِنَّا إِلیهِ رجِعون» و پاسخ‌گوی کردار خویش در سرای باقی است:
[۱۷] المیزان، ج۲۰، ص۹۶.
«کُلُّ نَفس بِما کَسَبت رَهینَة» (مدثر:‌۳۸) و با توجّه به این‌که برای رسیدن به غیب و خیر مشترک، فقط یک صراط مستقیم وجود دارد،
[۱۸] المیزان، ج۱، ص۳۱ ـ ۳۳.
انسان‌مسؤولوسازنده سرنوشت خویش و دارای رسالت ویژه در دنیا است و اعطای مسؤولیّت و الزام به پاسخ‌گویی بدون اعطای آزادی به صورت وسیله‌ای برای انجام مسؤولیّت، امری غیر معقول و بر خلاف عدل‌الهی به شمارمی‌رود.


قرآن، برخلاف کسانی که انسان را موجودی طغیان‌گر و مفسد معرّفی کرده و اعطای آزادی را به مصلحت ندیده‌اند، او را موجودی‌ به‌طور فطری پاک و طرف‌دار حقّ و عدل و نیز دارای فطرت توحیدی و دارای گرایش‌های عالی و مقدّس می‌داند و کتاب‌های آسمانی را دستورالعمل تربیتی، و رسالت انبیای الهی راتربیت انسان‌ها و تقویت فطرت توحیدی او و کمک به آنان در جهت ایفای مسؤولیّت الهی و رساندن آنان به کمال و تأمین سعادت دنیاو آخرت معرّفی می‌کند
[۲۱] طلب و اراده، ج۱، ص۱۵۳ ـ ۱۵۷.
وعنصر تربیت‌پذیری را زیر بنای اعطا یا سلب آزادی‌هامی‌شمرد.
قرآن براساس، مبانی چهارگانه‌پیش‌گفته و نیز اصل تساوی انسان‌ها در انسانیّت و اصل عدم سلطه
[۲۳] کشف‌الغطاء عن‌مبهمات‌الشریعه، ج۱، ص۳۷.
[۲۴] علوم‌سیاسی، ش۱، ص
۷۷و مالکیّت فردی بر فرد دیگر و اصل عدم برتری هیچ‌کدام از زن و مرد بر دیگری با تجویز آزادی‌های انسانی و نهی و نفی آزادی‌های حیوانی و بی‌قید و شرط، او را در جهت رسیدن به کمال هدایت می‌کند و به سرزنش کسانی می‌پردازد که براساس جهان‌بینی الحادی و انسان‌شناسی مادّی و اُمانیزم (انسان‌مداری به‌جای خدامداری) با نفی خیر مشترک موجود یا قابل شناسایی و با مهمل دانستن انسان: «أَیَحسَبُ الإِنسـنُ أَن یُترَکَ سُدیً» (قیامت:۳۶) و خلاصه کردن انسان در «مَن غریزی» و اندیشه جبرگرایی و حاکمیّت قدرت در روابط و منحصر دانستن زندگی به حیات دنیایی: «إِنْ هِی إِلاَّ حَیاتُنَا الدُّنیا نَموتُ و نَحیَا» و سلب مسؤولیّت آخرتی او: «بل‌یرید الإنسن لیفجر أمامه» (قیامت:۵) و تأکید بر عدم ضرورت تربیت معنوی، آزادی را به صورت یک هدف (نه یک ارزش) رهایی مطلق و بی‌قید و شرط و مباح بودن همه چیز از جمله عدم پذیرش دین، یا پذیرش بردگی دیگران و... می‌دانند و با اعتقاد به اصالت فرد و لزوم حاکمیّت امیال بر عقل، در جهت کسب لذّت‌های حیوانی بیش‌تر و سود مادّی افزون‌تر می‌کوشند و در صورت ضرورت، حدّ آزادی را فقط عدم تجاوز به آزادی دیگران می‌دانند.


۱. المیزان، ج۱۶، ص۶۸.
۲. المیزان، ج۶، ص۳۵۲.
۳. المیزان، ج۲، ص۲۷۴.
۴. نساء/سوره۴، آیه۲۸.    
۵. اسراء/سوره۱۷، آیه۱۱.    
۶. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۳۴.    
۷. فلسفه حقوق بشر، ج۱، ص۱۰۴.
۸. المیزان، ج۴، ص۱۱۶.
۹. انسان/سوره۷۶، آیه۳.    
۱۰. المیزان، ج۷، ص۳۶۷.
۱۱. انعام/سوره۶، آیه۱۴۹.    
۱۲. قصص/سوره۲۸، آیه۶۸.    
۱۳. المیزان، ج۱۶، ص۶۸.
۱۴. المیزان، ج۱۰، ص۳۶۷.
۱۵. المیزان، ج۱۰، ص۳۷۰.
۱۶. بقره/سوره۲، آیه۱۵۶.    
۱۷. المیزان، ج۲۰، ص۹۶.
۱۸. المیزان، ج۱، ص۳۱ ـ ۳۳.
۱۹. روم/سوره۳۰، آیه۳۰.    
۲۰. آل‌عمران/سوره۳، آیه۷۹.    
۲۱. طلب و اراده، ج۱، ص۱۵۳ ـ ۱۵۷.
۲۲. حجرات/سوره۴۹، آیه۱۳.    
۲۳. کشف‌الغطاء عن‌مبهمات‌الشریعه، ج۱، ص۳۷.
۲۴. علوم‌سیاسی، ش۱، ص
۲۵. آل‌عمران/سوره۳، آیه۶۴.    
۲۶. آل‌عمران/سوره۳، آیه۸۰.    
۲۷. نحل/سوره۱۶، آیه۳۵.    
۲۸. طه/سوره۲۰، آیه۶۴.    
۲۹. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۳۷.    



دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «آزادی»    




جعبه ابزار