مبادی‌ء الوصول إلی علم الأصول (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مبادی ء الوصول الی علم الاصول، تالیف
علامه حلی، جمال الدین، ابو منصور، حسن بن یوسف بن
علی بن مطهر حلی (۶۴۸- ۷۲۶ هجری قمری) است.
این
کتاب قواعد اصلی و مهم
علم اصول است که به شکلی مختصر و مفید بیان شده است.
کتاب مبادی ء الوصول الی علم الاصول کتابی ارزشمند و گرانبها در
علم اصول است و از
زمان نگارش تا این زمان بسیار مورد توجه
علمای شیعه قرار گرفته و تا کنون شرح‌ها و حواشی فراوانی بر آن نگاشته شده است.
علامه حلی این
کتاب را به درخواست «شیخ تقی الدین، ابراهیم بن محمد بصری» از شاگردان خود نگاشته است. وی تالیفات دیگری نیز در علم اصول بعد از این کتاب نگاشته است؛ مانند:
۱-
التهذیب، این کتاب تا قبل از معالم کتاب درسی حوزه‌های علمیه
شیعه بوده و شرح‌های فراوانی بر آن نگاشته شده است.
۲- شرح مختصر ابن حاجب، این کتاب بسیار ارزشمند و قابل توجه می‌باشد.
۳-
النهایة، این کتاب بسیار گسترده و در دو جلد بزرگ است.
علامه حلی در این کتاب با نقل نظریات دیگر علمای اصولی شیعه و
سنی به بیان دیدگاه‌های اصولی خود پرداخته است.
این کتاب شامل مباحث لغات،
احکام،
اوامر و نواهی،
عموم و خصوص،
مجمل و مبین، افعال،
نسخ،
اجماع،
اخبار،
قیاس،
ترجیح،
اجتهاد و
استصحاب است.
این کتاب به شیوه کتاب «منهاج الوصول فی معرفة علم الاصول»، نوشته قاضی القضات ناصرالدین بیضاوی (درگذشت
سال ۶۸۵ هجری قمری) نگاشته شده است.
علامه حلی این کتاب را به ۱۲ فصل تقسیم کرده و در هر فصل به بررسی مباحث گوناگون اصولی پرداخته است. وی در آغاز هر بحث به بررسی و طرح مهم‌ترین نظریاتی که درباره موضوعات
علم اصول گفته شده با
ذکر دلیل می‌پردازد، سپس نظریات و ادله آن را مورد بررسی قرار می‌دهد و در
نهایت دیدگاه خود را با ذکر دلیل مطرح نموده و یا اگرنظریات دیگران را پذیرفته باشد، به شرح و بسط و توضیح مختصر آن می‌پردازد.
به عنوان نمونه وی در آغاز کتاب می‌فرماید: جماعتی
عقیده دارند که لغات توقیفی هستند و از جانب
خداوند متعال به
انسان یاد داده شده است و برای این نظریه
استدلال به دو
آیه قرآن کرده‌اند:
۱- و علم آدم الاسماء کلها
؛ یعنی خداوند همه نامها را به
حضرت آدم یاد داد».
۲- و اختلاف السنتکم
؛ یعنی از نشانه‌های خداوند
اختلاف زبان و لغات شماست.
ابوهاشم (عبدالسلام بن محمد بن عبدالوهاب جبایی یکی از شخصیت‌های
معتزله) می‌گوید: لغات اصطلاحی است (یعنی خود انسان‌ها براساس نیاز آن را اصطلاح و ایجاد می‌کنند) و
دلیل آن هم این آیه است: «و ما ارسلنا من رسول الا بلسان قومه»
؛ یعنی ما هیچ پیامبری را نفرستادیم؛ مگر به زبان قوم و مردم خودش.
از ویژگی‌های مهم این کتاب مقایسه میان دیدگاه‌های اصولی
علمای شیعه و
اهل تسنن است و این ویژگی در نزدیکی آراء و عقاید به هم و شناخت شفاف تر علمای
مسلمان از دیدگاه‌های یکدیگر بسیار مؤثر است.
از دیگر برجستگی‌های این کتاب بررسی آراء و نظریات گوناگون و ادله آن و سپس طرح مجتهدانه رای خود و یا بعد از
تعدیل و یا اضافه قیود بر آن می‌باشد؛ مانند نظریه مؤلف در
حقیقت و مجاز و یا موافقت ایشان با
ابوحنیفه در بحث
عموم و خصوص در این که
استثناء بر خلاف اصل است و مباحث فراوان دیگر. مقدمه و تحقیق عبد الحسین محمد
علی بقال.
تا کنون شرح‌های فراوانی بر این
کتاب نوشته شده؛ مانند:
۱- شرح فرزندش فخر المحققین بر کتاب.
۲- شرح شیخ
علی بن حسن امامی به نام «خلاصة الاصول».
۳- شرح شیخ محمد بن
علی بن محمد گرگانی غروی به نام «غایة البادی فی شرح المبادی».
۴- شرح
سید علی بن
سید محمد
علی بن ابی المعالی.
۵- شرح
سید مصطفی بن
سید محمد هادی بن
سید مهدی بن
سید دلدار علی نقوی.
۶- شرح میرزا محمد بن سلیمان تنکابنی (درگذشت ۱۳۰۲ هجری قمری).
۷- شرح ملا محمدرضا بن محمد محسن همدانی به نام «ریاض الاصول فی شرح مبادی ء الوصول الی علم الاصول».
و شرح‌های فراوان دیگر.
آقا بزرگ تهرانی صاحب کتاب الذریعة درباره این کتاب می‌فرماید:
«مبادی ء الوصول الی علم الاصول و یقال له مبادی ء الاصول، هو متن مختصر فی اصول الفقه تصنیف آیة الله العلامة جمال الدین الحسن بن یوسف الحلی المتوفی سنة ۷۲۶ و قد شرحه و علق علیه الاصحاب من لدن حیاته حتی الیوم».
یعنی «کتاب مبادی ء الوصول الی علم الاصول که به آن مبادی ء الاصول نیز می‌گویند متنی مختصر و کوتاه در اصول فقه است و مؤلف آن آیت‌الله علامه جمال الدین حسن بن یوسف حلی درگذشت سال ۷۲۶ هجری قمری است. این کتاب از زمان
حیات مؤلف تا این
زمان مورد شرح و تعلیقه علمای
شیعه قرار گرفته است».
۱- نسخه‌ای در کتابخانه حضرت آیت‌الله نجفی مرعشی در شهر مقدس قم.
تاریخ نگارش این
نسخه سال ۷۰۳ هجری قمری و به خط شاگرد مؤلف شیخ احمد آوی است. این
نسخه در سال ۷۰۵ بر
علامه حلی و
فرزند ایشان
فخر المحققین،
قرائت شده و آن را تایید کرده‌اند.
۲- نسخه‌ای در کتابخانه آستان قدس
رضوی در شهر
مشهد مقدس.
تاریخ نگارش این نسخه سال ۷۰۲ هجری قمری و به
خط شیخ احمد آوی است و در سال ۷۰۵ بر فرزند
مؤلف، فخر المحققین قرائت شده و او نیز آن را
تایید کرده است.
ناشر: چاپ علمیه.
نوبت چاپ: دوم.
سال انتشار: ۱۴۰۴ هجری قمری.
قطع: وزیری.
تعداد جلد: یک جلد.
تعداد صفحات مقدمه: ۵۸ صفحه.
تعداد صفحات متن: ۱۹۴ صفحه.
تعداد صفحات فهرست: ۲۴ صفحه.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
