مباحثی در تاریخ و علوم قرآنی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب مباحثی در تاریخ و
علوم قرآنی اثر دکتر
مجید معارف مباحثی تخصصی در حوزه
تاریخ و
علوم قرآنی به
زبان فارسی می باشد.
نگارنده که در پی پاسخ به سؤالاتی در خصوص
قرآن از سالها قبل توفیق مطالعه در حوزه
علوم قرآن و
حدیث را پیدا کرده است، موفق شد که به تدریج به مطالعات خود سامان داده و کتب و مقالاتی چند در حوزه تاریخ و
علوم قرآنی فراهم آورد که برخی از آنها به زیور طبع نیز آراسته گردید، اما از آنجا که این کتب و مقالات حاوی مباحثی تخصصی در حوزه تاریخ و
علوم قرآنی بوده و دستیابی به آنها برای علاقهمندان مباحث
قرآنی به ویژه دانشجویان رشته
علوم قرآن و حدیث به دشواری صورت می پذیرفت، تصمیم گرفت با نگاهی نو به ساختار و محتوای مباحث، به عرضه جدیدی از آنها دست زند. در این مسیر علاوه بر یکسان سازی کلیه مقالات و کتب از جهت ملاحظات فنی از جمله ماخذ دهی مطالب، تغییرات قابل توجهی نیز در محتوای مطالب از جهت غنی سازی و مستند سازی آنها صورت پذیرفت. چینش منظم مقالات در کنار یکدیگر و تالیف فصولی جدید و تازه در بین آنها موجب گردید که کتاب حاضر سیمای تالیفی نو و منسجم پیدا کند، به طوری که بتواند به عنوان یک کتاب کمک آموزشی در اختیار علاقه مندان به مباحث
قرآنی خاصه رشته‌های
الهیات قرار بگیرد.
اما گزارش اجمالی فصول این کتاب و سابقه قبلی آنها به شرح زیر است:
فصل اول: تحلیلی درباره «وحی و رسالت نبوی» است که علاوه بر معناشناسی «
وحی » از نظر لغوی و اصطلاحی و کاوش پیرامون وحی در آیات
قرآن، به بررسی روایات نخستین نزول وحی از دیدگاه
شیعه و
اهل سنت پرداخته است. این بحث برای اولین بار در مقالات و بررسیها به شماره ی ۷۵ به زیور طبع آراسته شده است.
فصل دوم: این فصل با عنوان «نشانی از
قرآن» به بررسی اجمالی ویژگیهای
قرآن و اهداف نزول آن پرداخته و مفاهیم و اصطلاحاتی چون «
سوره »، «
آیه »، «
ناسخ و
منسوخ »، «
محکم و
متشابه »، «
عام و
خاص » و... را مورد بررسی قرار میدهد. این قسمت در سال ۱۳۷۶ توسط انتشارات نبا به چاپ رسیده است.
فصول سوم و چهارم: این دو فصل در باب
معجزه و ضرورت آن در شناخت حقانیت
پیامبران و نیز ویژگیهای معجزه و تفاوتهای آن با
سحر و
کرامت تالیف شده و پس از آن به بررسی معجزه
پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم یعنی
قرآن و برخی از وجوه اعجاز آن پرداخته است. این مباحث نیز توسط انتشارات نبا به طبع رسیده است.
فصول پنجم و ششم: با عنوان «معارضه ناپذیری
قرآن» تنظیم شده که تحلیلی از اقدامات مخالفان
قرآن در
عصر رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و طرح شبهات آنان در بشری دانستن کتاب الهی را به دست میدهد متناسب با هر شبهه، پاسخهای
قرآن و نیز موضعگیری نهایی این کتاب در مقابل اشکال تراشی
مشرکان ارائه شده است. این دو فصل به صورت دو مقاله در سالهای ۱۳۷۵ و ۱۳۷۸ با عنوان: «سیری در معارضات
قرآن» در فصلنامه
قرآنی نور به زیور طبع آراسته شد. لکن هر دو مقاله در این کتاب با تغییرات اساسی به چاپ می رسد.
فصل هفتم: با عنوان «گزارشی از آموزش
قرآن در
سیره رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم » به بررسی نسبتا جامعی از اقدامات رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در موضوع
آموزش قرآن اختصاص یافته و حاوی تلاشها و نیز پیامهای آن بزرگوار در موضوع آموزش
قرآن است. این مقاله نخستین بار در فصلنامه «پژوهش دینی شماره ۳» و به دنبال آن در مجله رشد آموزش
قرآن طی شماره‌های ۱ و ۲ به چاپ رسید.
فصل هشتم: با عنوان «رویگردانی از تفسیر در سده نخست و انگیزه‌های آن» گزارشی از اعراض پاره‌ای از
صحابه از
تفسیر قرآن پس از
رحلت پیامبر صلی‌الله‌علیه و‌آله وسلّم به دست داده و به بررسی علل و انگیزه‌های آن پرداخته است. این مقاله در فصلنامه مقالات و بررسیها در
دانشکده الهیات و معارف اسلامی به شماره ۶۱ به چاپ رسیده است.
فصل نهم: با عنوان «مقدمه‌ای بر
تاریخ اختلاف قرائت
قرآن»، مشخص ساخته است که اولا
اختلاف قرائت یک واقعیت تاریخی است که دلیلی بر انکار آن وجود ندارد، ثانیا اختلاف قرائت دارای جلوه‌های گوناگونی است که در هر دوره، جلوه‌ای از آن به ظهور رسیده و دانشمندان اسلامی برای رفع آن تدابیری اتخاذ کرده‌اند. این مقاله نیز برای نخستین بار در مقالات و بررسیها به شماره ۶۳ به زیور طبع آراسته شد.
فصل دهم: این فصل با عنوان «نگرشی بر فهم تاریخی
قرآن» به بررسی جامعی از نقش رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در مقام آموزش قرائت و تفسیر
قرآن دست زده و سپس انحرافات به وجود آمده در موضوع تفسیر در
عهد صحابه و
تابعان را گزارش می کند. بررسی نقش
صادقین علیه‌السّلام در دعوت
مردم به مبانی
قرآن و
سنت و نیز اهتمام آن دو بزرگوار به تفسیر و تاویل صحیح
قرآن مطلب دیگری است که در فصل دهم مورد بحث قرار گرفته است. این فصل در سال ۱۳۷۹ ش به وسیله انتشارات نبا مستقلا به چاپ رسید.
فصل یازدهم: با عنوان «نگاهی به قصه، اهداف و ویژگیهای آن در
قرآن» نگارش یافته که شامل بررسی نسبتا جامعی پیرامون
قصه در
قرآن ، اهداف قصه در
قرآن و نیز ویژگیهای مهم
قصه قرآنی است. این مقاله در سال ۱۳۷۷ ش در فصلنامه بصیرت به چاپ رسیده است.
فصل دوازدهم: با عنوان «آسیب پذیری فرهنگی از نظر
قرآن» به بررسی جایگاه
فرهنگ در
آیات قرآن پرداخته و سپس مهمترین عوامل آسیب پذیری فرهنگی را از نظر
قرآن مورد شرح و بحث قرار میدهد. این مقاله نخستین بار در فصلنامه فرهنگ عمومی به شماره ۶ به چاپ رسید.
فصل سیزدهم: با عنوان «
قرآن و
اهل بیت علیه‌السّلام » نخست به توضیح روش
قرآن در طرح مباحث تاریخی و نقش
اسباب النزول در فهم آیات
قرآن پرداخته و سپس با نگاه به جایگاه اهل بیت علیه‌السّلام در
قرآن به بررسی
اهم آیات وارده در شان اهل بیت علیه‌السّلام روی آورده است. این فصل نخستین بار با عنوان «عترت رسول صلی الله علیه و‌آله‌وسلّم در کتاب خدا» تنظیم شده و در سال ۱۳۷۸ ش به وسیله انتشارات نبا به چاپ رسید. اما فصل حاضر با تغییرات اساسی و اضافات قابل توجه، همراه شده است.
فصل چهاردهم: با عنوان «
غدیر در آیینه
قرآن و
روایات » به بررسی جایگاه غدیر در
منابع اسلامی و نیز طرح مساله غدیر در
قرآن پرداخته و سپس آیات نازله درباره واقعه غدیر را در
تفاسیر شیعه و
سنی مورد تحقیق قرار میدهد. مقاله ضمن بررسیهای عملی و تاریخی پیرامون آیه تبلیغ شبهات موجود در این زمینه را طرح کرده و به پاسخگویی پرداخته است. این کتاب در سالهای ۱۳۷۸، ۱۳۸۰، ۱۳۸۱ و ۱۳۸۲ از سوی انتشارات نبا به طبع رسیده است.
نکته قابل ذکر درباره محتوای فصول این کتاب آنکه، از آنجا که مطالب این فصول به تفکیک و طی سالهای مختلف به رشته تالیف درآمده، روشن و بدیهی است که گاه مباحثی در مقالات متعدد به اجمال یا تفصیل تکرار شده باشد، از آنجا که تلاش مولف بر حفظ ساختار و محتوای کتب و مقالات اولیه بوده، دخل و تصرف چندانی در این خصوص صورت نپذیرفت. اما دقت در مطالب فصول کتاب نشان میدهد که علی رغم تکرار پاره‌ای از مطالب در تعدادی از مقالات، در عین حال هر فصل سخن خاص و ویژه‌ای دارد که با سخن و ایده مقاله و یا کتابچه دیگر تفاوت دارد. آخرین نکته درباره نظم کتاب کنونی آنکه، کتاب با مقاله «وحی و
رسالت نبوی» آغاز شده که معمولا در کتب تاریخ و
علوم قرآنی نخستین بحث را تشکیل می دهد. آنگاه طی مباحث متعدد مطالبی در خصوص تاریخ و
اهم علوم قرآنی ارائه شده و در فصوص پایانی به نوعی حوزه «
تفسیر موضوعی » در پاره‌ای از مطالب اساسی از جمله «قصه در
قرآن»، «آسیب پذیری فرهنگی از نظر
قرآن»، «غدیر در
قرآن» و نیز «اهل بیت و
قرآن» در پیش روی خوانندگان گرامی گشوده شده است.
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری
علوم اسلامی.
