مالک بن انس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوعبدالله مالک بن انس اصبحی حمیری (
۹۵-
۱۷۹ق)،
فقیه و
محدث نامدار
اهل‌سنت مدینه که
مذهب مالکی از
مذاهب چهارگانه اهل‌سنت به وی منسوب است.
ابوعبدالله مالک بن انس بن مالک بن عامر بن حارث اصبحی مدنی حمیری، فقیه و محدث نامدار مدینه که مذهب مالکی از مذاهب چهارگانه اهل سنت به وی منسوب است. ایشان از هم پیمانان
عثمان بن عبیدالله قرشی بود
و به سال ۹۵ق
در مدینه زاده شد.
در نسبش اختلاف است، ولی اتفاق منابع بر آن است که مالک منسوب به
اصبح بن عوف بوده که سپس به عنوان قبیله‌ای از قبایل عرب شهرت یافت.
وی در محیطی امن و خانواده‌ای مرفه و ثروتمند نشات یافت و دانش‌آموزی را از حدود ده سالگی شروع کرد.
او از بسیاری از فقیهان و عالمان مدینه دانش آموخت.
از جمله استادان ویژه وی
نافع بن مالک و
ربیعة الرای بوده که ظاهراً مدت مدیدی در حلقه درس ایشان شرکت می‌جست و بهره‌گیری از ایشان را هیچ‌گاه ترک نگفت. از دیگر اساتید وی می‌توان کسانی چون
ابن شهاب زهری و
نافع مولای
ابن عمر را برشمرد.
بنا به گفته
نووی، وی از محضر نهصد استاد بهره گرفته که تنها سیصد تن از ایشان از
تابعین بوده‌اند.
شیخ طوسی نام او را در زمره اصحاب
امام صادق (علیه‌السّلام) آورده است.
البته باید در نظر داشت چون مالک در مدینه اقامت داشته و از محضر امام صادق (علیه‌السّلام) بهره گرفته، نقل روایاتی از ایشان می‌تواند دلیل در صحت این‌مطلب باشد.
به استناد روایتی از
شیخ صدوق، مالک مورد احترام امام صادق (علیه‌السّلام) بوده و حتی امام (علیه‌السّلام) در موردی دوستی خویش را با وی ابراز کرده و در یک نوبت نیز به همراه حضرت به
حج مشرف شده است.
وی مسافرتی به
بحرین نیز داشته است.
مالک از شاگردان برجسته
ربیعة بن ابی عبدالرحمان و
نافع بن مالک بود و به زودی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار گشت. در حالی که هنوز سن وی از هفده سال فراتر نرفته بود و استادش
نافع زنده بود.
تدریس
فقه را آغاز کرد و حلقه درس برپا ساخت و به‌عنوان امام و پیشوای اهل مدینه برگزیده شد. گفته شده که حلقه تدریس وی از ازدحام و استقبال بیشتری نسبت به حلقه درس استادش برخوردار بود.
در ۲۱ سالگی نیز پس از درگذشت استاد دیگرش ربیعه، مرجع صدور
فتوا گردید و بسیاری از طالبان علم از اقصی نقاط سرزمین‌های اسلامی بر وی گرد آمدند
که در این میان از شاگردان ممتاز و برجسته‌ای چون
سفیان ثوری،
شعبة بن حجاج،
اوزاعی و
لیث بن سعد را می‌توان یاد کرد.
محمد بن ادریس شافعی که
مذهب شافعی منسوب به اوست، مالک را ستوده و او را در بسیاری از موارد برتر از
ابوحنیفه دانسته
و به اقوال، رفتار و احادیث وی استناد کرده است.
وی همچنین مالک را استاد و معلم خویش خطاب کرده است.
در سال
۱۴۷ق به سبب فتوایی که صادر کرد و ظاهراً خوشایند حاکم وقت مدینه،
جعفر بن سلیمان نبود و از طرفی
سعایت برخی دیگر مبنی بر اینکه مالک اعتقادی به بیعت با خلیفه و اطاعت از خلفا و حاکمان ندارد، به هفتاد ضربه شلاق محکوم شد.
مالک با برخی خلفا و حاکمان وقت از جمله
هارون الرشید (خلافت
۱۷۰-
۱۹۳ق) و
منصور (خلافت
۱۳۶-
۱۵۸ق) رابطه داشته و آنها را موعظه و در برخی امور امر و نهی می‌کرده است.
علاوه بر روایات بسیاری که بالغ بر حدود هزار حدیث می‌باشد،
تالیفات و آثاری نیز از او برجای مانده که عبارت‌اند از: الموطا، رسالة الی
ابن وهب فی القدر و الرد علی القدریه، کتاب فی النجوم و حساب، مدار الزمان و منازل القمر، رساله فی الاقضیة، رسالة الی ابی غسان، رسالة الی هارون الرشید، کتاب التفسیر لغریب القرآن، کتاب السّر و رسالة الی اللیث فی اجماع اهل المدینه.
سرانجام به سال ۱۷۹ق در زمان خلافت هارون الرشید درگذشت و پس از آنکه والی مدینه،
عبدالله بن محمد بن ابراهیم بر جنازه‌اش نماز گزارد، در
قبرستان بقیع مدفون شد.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۶۳۹، برگرفته از مقاله «مالک اصبحی».
