مأمون عباسی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوعباس عبدالله بن هارون عباسی (
۱۷۰-۲۱۸ق)، مشهور به
مامون عباسی، هفتمین خلیفه عباسی که از سال
۱۹۸ق تا
۲۱۸ق حکومت کرد و
امام رضا (علیه‌السلام) را مسموم و به شهادت رساند.
ابوعباس (ابوجعفر)
عبدالله بن
هارون بن
مهدی مامون عباسی، هفتمین خلیفه عباسی و فرزند هارون الرشید (خلافت ۱۷۰-۱۹۳ق) از کنیزی ایرانی (بادغیسی خراسانی) بود
که در سال ۱۷۰ق به دنیا آمد.
از کودکی به تحصیل علوم
فقه،
ادبیات و تاریخ پرداخت و از افرادی چون
هشیم،
عباد بن عوام،
یوسف بن عطیه و
ابومعاویه ضریر حدیث شنید. چنان‌که از او فرزندش
فضل،
یحیی بن اکثم،
عبدالله بن طاهر،
دعبل خزاعی و دیگران روایت کرده‌اند.
پدرش هارون او را
مامون لقب داد و به ولایت
خراسان منصوب کرد.
وی پس از مرگ پدر به تحریک و تدبیر
فضل بن سهل و سرداری
طاهر ذوالیمینین با برادرش
امین جنگید و بر او غالب شد. در سال
۱۹۵ق در
مرو به خلافت خوانده شد و در سال ۱۹۸ق با او بیعت عمومی صورت گرفت.
در سال
۲۰۰ق امام رضا (علیه‌السّلام) را به خراسان برد و او را به عنوان ولیعهد خود قرار داد و همزمان دختران خود
ام حبیب و
ام فضل را به تزویج امام رضا و
امام جواد (علیهما‌السّلام) درآورد
اما هنگام برگشت به
بغداد امام رضا (علیه‌السّلام) را در
طوس مسموم کرد.
در سال
۲۱۲ق افضلیت
علی (علیه‌السّلام) پس از
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و همچنین مخلوق بودن
قرآن را رسماً اعلام کرد
و این ناشی از تمایل شدید او به
مذهب معتزله بود.
صفدی می‌گوید:
مامون مایل به
تشیع بود و مدتی
متعه زنان را مجاز اعلام کرد و ترحّم بر
معاویه و به نیکی یاد کردن او را ممنوع دانست.
برخی او را عالم‌ترین خلفا به فقه و
کلام و ستاره
بنی عباس در علم و حکمت دانسته‌اند.
در همین راستا، خبری از امیرمؤمنان علی (علیه‌السّلام) روایت کرده‌اند که هفتمین آنان (مقصود خلفای بنی عباس) عالم‌ترین ایشان است.
مامون را از مردان با اراده، صبور، صاحب رای و فهم، سیاستمدار، با هیبت و شجاع در بین عباسیان می‌دانند.
دینوری می‌گوید: او از هر علمی بهره‌ای داشت. استادش،
ابوهذیل علاّف بود و در خلافت خود، مجالس مناظره در موضوع ادیان و مذاهب برپا می‌کرد و کتاب
اقلیدس را از
روم آورد و دستور داد آن را شرح و ترجمه کنند.
ذهبی او را شیعه می‌داند و می‌گوید: در ترجمه کتب عقلی تلاش زیادی کرد و بر کوه
دمشق رصدخانه ساخت. فصیح و سخنران بود و بر منبر، حدیث نقل می‌کرد و روزهای سه‌شنبه را به مناظره می‌پرداخت.
خطیب بغدادی می‌گوید: در میان خلفا، فقط
عثمان (خلافت ۲۳-۳۵ق) و
مامون حافظ قرآن بودند.
با این‌حال گزارشی از
شراب‌خواری و
شطرنج بازی وی موجود است.
این خلیفه عباسی هنگامی که به جنگ روم می‌رفت، در محلی به نام بزندون بیمار شد و در
رجب سال ۲۱۸ق درگذشت و جنازه‌اش را به
طرسوس منتقل و در آنجا دفن کردند.
تالیفات وی را چنین بر شمرده‌اند: رساله‌ای در نشانه‌های پیامبری، رساله‌ای درباره مناقب خلفای پس از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، جواب پادشاه برغر (همان بلغار یا نام گروهی از ترکان است)
درباره آنچه از
اسلام و
توحید پرسیده بود
، مناظره با علمای
اهل‌سنت، شرایع الدین و دیوان شعر.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۴۸۶-۴۸۷، برگرفته از مقاله «
عبدالله مامون».
