• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

نَسْخ (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





نَسْخ (به فتح نون و سکون سین) از واژگان نهج البلاغه به معنای زايل كردن و از بين بردن است.
مواردى از اين ماده در نهج‌ البلاغه آمده است.



نَسْخ: به معنای زايل كردن و از بين بردن است.
«نَسَخ الشيءَ: ازالهُ‌» در قاموس ازاله و ابطال و تغيير گفته است
در مجمع البیان آمده: نسخ در لغت آن است كه چيزى را ابطال كرده و چيز ديگرى در جاى آن بگذاريم.
اين معنى با نسخ در شریعت كاملا مطابق است كه قانونى مى‌رود و قانونى ديگرى به جاى آن مى‌آيد.


به برخی از مواردی که در نهج البلاغه به‌کار رفته است، اشاره می‌شود:

۲.۱ - خطبه ۲۱۴

امام علی (صلوات‌الله‌علیه) درباره رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم) فرموده: «كُلَّما نَسَخَ اللهُ الْخَلْقَ فِرْقَتَيْنِ جَعَلَهُ فِي خَيْرِهِما، لَمْ يُسْهِمْ فِيهِ عاهِرٌ، وَ لاَ ضَرَبَ فِيهِ فاجِرٌ» «هر وقت خداوند مخلوق را با تناسل دو فرقه كرد، آن حضرت را در بهرين آن دو قرار داد، در نسل او نه زناكارى سهيم شده و نه بدكارى نصيبى برده است» (شرح‌های خطبه: )
منظور از «نسخ الله» آن است كه خدا نسلى را از محلى به محلى منتقل كرده و آن را تكثير فرمود. پس نسخ در اين‌جا به معنى نقل است يعنى وقتى كه خداوند از يک پدر دو پسر آورد، آن حضرت را در نسل بهترين آن دو قرار داد.
از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم) نقل شده: «ما افترقت فرقتان منذ نسل آدم ولده الّا كنت فى خيرهما»

۲.۲ - خطبه ۹۰

حضرت درباره ملائکه فرموده: «وَ لَوِ اسْتَعْظَموا ذَلِکَ لَنَسَخَ الرَّجاءُ مِنْهُمْ شَفَقاتِ وَجَلِهِمْ» «آن‌ها اعمال گذشته خويش بزرگ ندانسته‌اند و اگر بزرگ‌ مى‌دانستند ترس‌هاى گوناگون اميد آن‌ها را از جاى مى‌كند و زايل مى‌نمود.» (شرح‌های خطبه: )
«شفقات» فاعل «نسخ» و «رجاء» مفعول آن است.

۲.۳ - خطبه ۹۳

امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره انبیاء فرموده: «تَناسَخَتْهُمْ كَرائِمُ الاَْصْلاَبِ إِلَى مُطَهَّراتِ الاَْرْحامِ » «اصلاب والامقام آن‌ها را به ارحام پاک منتقل كرده است.» (شرح‌های خطبه: )

۲.۴ - نامه

حضرت علی (علیه‌السلام) به شریح قاضی نوشته: «لَكَتَبْتُ لَكَ كِتاباً عَلَى هذِهِ النُّسْخَةِ» (نسخه قباله را بدين گونه مى‌نوشتم) (شرح‌های نامه: )
منظور از نسخه نامه‌اى است كه مطالب را به آن منتقل مى‌كنند. درباره اختلاف مردم در احكام (كه مى‌بايست در آن‌ها به اهل‌بيت (علیه‌السلام) رجوع كنند) فرموده، بعضى منسوخ را شنيده و از ناسخ خبر نداشته است و بعضى بالعكس و هكذا.

۲.۵ - خطبه ۲۱۰

حضرت فرموده: «إنَّ فِي أَيْدِي النّاسِ حَقّاً وَ باطِلاً، وَ صِدْقاً وَ كَذِباً، وَ ناسِخاً وَ مَنْسوخا... فَحَفِظَ المَنسوخَ، وَ لَمْ يَحْفَظِ النّاسِخَ، فَلَوْ عَلِمَ أَنَّهُ مَنْسوخٌ لَرَفَضَهُ....وَ آخَرُ رابِعٌ، لَمْ يَكْذِبْ عَلَى اللهِ، وَ لاَ عَلَى رَسُولِهِ... وَ حَفِظَ النّاسِخَ فَعَمِلَ بِهِ، وَ حَفِظَ الْمَنْسوخَ فَجَنَّبَ عَنْه ....فَهذِهِ وَجوهُ ما عَلَيْهِ النّاسُ فِي اخْتِلاَفِهِمْ.» (آن‌چه در بين مردم شايع است هم احاديث حق است و هم باطل، هم راست و هم دروغ، هم ناسخ و هم منسوخ...اين شخص منسوخ را فراگرفته و حفظ كرده؛ ولى ناسخ را حفظ نكرده است. اگر او مى‌دانست آنچه را شنيده است نسخ شده آن را رها مى‌ساخت .... ) (شرح‌های خطبه:)


مواردى از اين ماده در نهج‌ البلاغه آمده است.


۱. قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۲، ص۱۰۲۹.    
۲. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۲، ص۴۴۳.    
۳. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۵، ص۳۹۱.    
۴. فیروز آبادی، مجدالدین، قاموس المحیط، ج۱، ص۲۷۱.    
۵. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۱، ص۳۴۵.    
۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱، ص۳۰۰.    
۷. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۵۲۳، خطبه ۲۱۴.    
۸. عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعه الاستقامه، ج۲، ص۲۲۰، خطبه ۲۰۹.    
۹. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۳۳۰، خطبه ۲۱۴.    
۱۰. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۵۱۵، خطبه ۲۱۴.    
۱۱. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۵۹.    
۱۲. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه ج۴، ص۶۱.    
۱۳. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین(ع)، ج۸، ص۲۰۳.    
۱۴. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۹۳.    
۱۵. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۱، ص۶۶.    
۱۶. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۱، ص۶۷.    
۱۷. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۱۹۵، خطبه ۹۰.    
۱۸. عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعه الاستقامه، ص۱۷۲، خطبه ۸۹.    
۱۹. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۱۳۱، خطبه ۹۱.    
۲۰. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۱۸۹، خطبه ۹۱.    
۲۱. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۷۴۵.    
۲۲. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۷۶۵.    
۲۳. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین(ع)، ج۴، ص۱۳۰.    
۲۴. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۶، ص۳۹۴.    
۲۵. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۶، ص۴۲۵.    
۲۶. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۲۱۳، خطبه ۹۳.    
۲۷. عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعه الاستقامه، ص۱۸۵، خطبه ۹۲.    
۲۸. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۱۳۹، خطبه ۹۴.    
۲۹. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۰۱، خطبه ۹۴.    
۳۰. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۸۲۸.    
۳۱. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۸۳۰.    
۳۲. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۴، ص۲۵۶.    
۳۳. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۱۰۱.    
۳۴. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۶۲.    
۳۵. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۵۸۴، نامه ۳.    
۳۶. عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعه الاستقامه، ج۳، ص۵، نامه ۳.    
۳۷. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۳۶۵، نامه ۳.    
۳۸. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۵۶۷، نامه ۳.    
۳۹. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۵۸۲.    
۴۰. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۵۸۴.    
۴۱. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین(ع)، ج۹، ص۴۶.    
۴۲. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۱۷، ص۱۰۸.    
۴۳. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۲۷.    
۴۴. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۵۱۵، خطبه ۲۱۰.    
۴۵. عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعه الاستقامه، ج۲، ص۲۱۴، خطبه ۲۰۵.    
۴۶. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۳۲۵، خطبه ۲۱۰.    
۴۷. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۵۰۷.    
۴۸. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۳۶.    
۴۹. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۳۹.    
۵۰. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۸، ص۱۴۲.    
۵۱. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۲۸.    
۵۲. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۱، ص۴۰.    



قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه،برگرفته از مقاله «نسخ»، ج۲، ص۱۰۲۹.    






جعبه ابزار