لمحات الأصول (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
این کتاب (لمحات الأصول)، تقریرات درس آیت الله
بروجردی است که توسط
امام خمینی نگاشته شده است. با شروع تدریس
مباحث الفاظ خارج اصول فقه توسط آیت الله العظمی
بروجردی در سال ۱۳۶۴ ق، حضرت امام تدریس
خارج اصول عملیّه و
ادله اجتهادیه را آغاز کرده و در درس
خارج آیت الله بروجردی نیز شرکت می‌کرده‌اند.
این کتاب از این نظر که مقرّر آن امام خمینی است، دارای اعتبار خاصی می‌باشد. احاطه علمی و دقت نظر حضرت امام خمینی این کتاب را در زمره بهترین
تقریرات درس
خارج اصول آیت الله بروجردی قرار داده است.
حضرت امام دارای کتاب‌های اصولی دیگری نظیر
الرسائل،
معارج الأصول، و
أنوار الهدایة می‌باشند که نظریات و افکار نو و ابتکارات ایشان در آنها مطرح شده است.
کتاب لمحات الأصول دوره کامل اصول فقه نیست؛ ولی شامل اکثر مباحث الفاظ و مباحث
قطع و قسمتی از حجیت قطع می‌باشد. این کتاب با نسخه خطی حضرت امام قدس سره مقابله و نسخه برداری شده است.
تدریس مباحث الفاظ از سال ۱۳۶۴ ق آغاز و در سال ۱۳۶۸ ق پایان یافته است و در همان سال نیز تدریس مباحث عقلی آغاز شده است. بنابراین تألیف قسمت مباحث الفاظ در بین سال‌های ۱۳۶۴ تا ۱۳۶۸ بوده است.
در حاشیه صفحه ۲۴۸ کتاب، پس از اتمام بحث
اجتماع امر و نهی آمده است که مرحوم امام در حاشیه نسخه خطی کتاب این طور نوشته است که پاکنویس قسمت اجتماع امر و نهی را در روز آخر ماه مبارک رمضان سال ۱۳۶۶ ق به پایان رسانیدم.
تألیف قسمتی از مباحث عقلی که در کتاب مطرح شده است، در حدود سال ۱۳۷۰ ق پایان یافته است.( صفحه ۳۰ مقدمه ناشر)
کتاب موجود به مناسبت یکصدمین سالگرد تولد امام خمینی قده در سال ۱۴۲۰ ق، توسط
مؤسّسه تنظیم و نشر آثار امام در چاپخانه مؤسّسه عروج در قم انتشار یافته است.
کتاب از دو قسمت مباحث الفاظ و مباحث عقلی تشکیل شده است، اگر چه مباحث عقلی کامل نبوده و بیشترین مطالب کتاب مربوط به مباحث الفاظ می‌باشد.
کتاب؛ شامل مقدمه و ۶ مقصد می‌باشد که عبارتند از:
اوامر،
نواهی،
مفاهیم،
عام و خاص،
مطلق و مقید، امارات معتبر شرعی و عقلی.
در مقدمه کتاب مباحث
موضوع علم،
تمایز علوم،
موضوع علم اصول ، و مبحث
وضع نگاشته شده است. مباحث
حقیقت و مجاز،
صحیح و اعم، استعمال لفظ مشترک و
مشتق که در سایر تقریرات درس آیة الله بروجردی وجود دارد، در این کتاب دیده نمی‌شود.
مقصد اوّل( اوامر)؛ شامل ده مطلب است که عبارتند از:
ماده امر،
إجزاء،
مقدمه واجب،
تقسیمات واجب،
مسأله ضد، امر آمر با علم به انتفای شرط،
واجب تخییری، و
واجب کفایی. در انتها نیز دو تنبیه ذکر شده که عبارتند از:مطلب نهم
واجب مطلق و
واجب موقت ، و مطلب دهم آیا امر و نهی به طبایع متعلق است یا افراد؟
مقصد دوم(
نواهی ) شامل سه فصل است که عبارتند از:
اختلاف امر و نهی ،
اجتماع امر و نهی ، آیا نهی اقتضاء فساد دارد یا نه؟
مقصد سوّم،(
مفاهیم ) شامل
مفهوم شرط و سایر مفاهیم است.
مقصد چهارم مباحث
عام و خاص است
مقصد پنجم مباحث
مطلق و مقید را در بر دارد.
مقصد ششم(
امارات عقلی و
امارات شرعی) ؛ شامل
مباحث قطع و مختصری نیز از
مباحث ظن می‌باشد.
همان طور که قبلا گفته شد، قسمتی از مباحث مقدمه علم اصول و همین طور قسمتی از مباحث مربوط به مبحث ظن مثل
حجیت خبر واحد ، حجیت
اجماع منقول،
خبر واحد،
شهرت فتوائیه، حجیت مطلق ظن،
برائت و سایر
اصول عملیّه،
اجتهاد و تقلید و
تعادل و تراجیح وجود ندارد که بعضی از مباحث مذکور را می‌توان از سایر تقریرات درس آیة الله بروجردی استفاده نمود.
از مهمترین ویژگی‌های کتاب موجود این است که حضرت امام ره، در حالی که خود از مدرسین صاحب نظر و بلند مرتبه
درس خارج اصول فقه بوده‌اند، نظریات و افکار آیة الله بروجردی را تقریر فرموده‌اند و بنابراین مطالب ارائه شده از دقت بسیار بالا و بیان متین و محکمی برخوردار است.
متن کتاب صرفا افکار و نظریات آیة الله بروجردی قده است و افکار و نظریات جدید حضرت امام در حاشیه کتاب و با استفاده از معارج الأصول، أنوار الهدایة و تهذیب الأصول برای تکمیل مباحث مطرح شده است.
از دیگر ویژگی‌های کتاب قرار دادن علائم مفید و عناوین مناسب و
استخراج مصادر آیات قرآن کریم و احادیث شریف و نظریات علمای اهل تشیع و اهل تسنن در حد امکان می‌باشد که به خواننده در استفاده بیشتر از کتاب کمک می‌کند.
از دیگر خصایص کتاب موجود پاورقی‌های دقیق و مفید آن می‌باشد، گروهی از پاورقی‌ها آدرس مباحثی را که در آینده مطرح می‌شود و یا قبلا گفته شده و با عبارت« قد عرفت» بیان شده است، به طور دقیق مشخص می‌کند.
بعضی از حواشی در تصحیح مطالب کتاب نگاشته شده است؛ مثلا در بیان این که مطلب ارائه شده مؤید است و دلیل مستقلی نیست، این گونه آمده است:جعله الشیخ الأعظم مؤیدا، انظر فرائد الأصول.
بعضی از حواشی نیز به نقایص و مطالب مفقود شده کتاب اشاره دارد؛ مثلا در مورد عبارت:من أنّه لا فرق بین الأسماء، در حاشیه این گونه آمده است:هاهنا سقط فی أصل النسخة الخطیّة.
در هر حال حواشی کتاب تمام
مصادر اقوال و نظریات را به طور دقیق ارائه نموده که نشانگر دقت نظر و تلاش گروه اهل تحقیق و تسلط آنان بر مطالب اصولی می‌باشد.
از طرفی به دلیل این که بعضی از صفحات کتاب از بین رفته بوده است، از کتاب تعلیقات بر کفایه مرحوم امام و نهایة الأصول استفاده و مطالب آن کامل شده است.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
