لقمان (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
لُقْمان (به ضم لام و سکون قاف) از
واژگان قرآن کریم به معنای
انسان کامل و معروف که نامش دو بار در
قرآن مجید ذکر شده است. در
سوره لقمان از آیه ۱۲ تا ۱۹ عطا شدن
حکمت به او و
موعظه او نسبت به فرزندش نقل شده است.
لُقْمان:
انسان کامل و معروف که نامش در
قرآن مجید ذکر شده است.
(وَ لَقَدْ آتَیْنا لُقْمانَ الْحِکْمَةَ اَنِ اشْکُرْ لِلَّهِ... • وَ اِذْ قالَ لُقْمانُ لِابْنِهِ وَ هُوَ یَعِظُهُ یا بُنَیَّ لا تُشْرِکْ بِاللَّهِ...) ظاهرا اعطاء
حکمت ملازم با امر به
شکر است. آیه اوّل صریح است در اینکه به لقمان حکمت داده شده، ولی
نبوّت او به صراحت از قرآن استفاده نمی‌شود؛ گر چه در آیه
(وَ قَتَلَ داوُدُ جالُوتَ وَ آتاهُ اللَّهُ الْمُلْکَ وَ الْحِکْمَةَ وَ عَلَّمَهُ مِمَّا یَشاءُ) می‌شود گفت مراد از حکمت نبوّت است.
در
سوره لقمان از آیه ۱۲ تا ۱۹ عطا شدن حکمت به او و
موعظه او نسبت به فرزندش نقل شده، اگر پیامبر هم نباشد، مقامی بس شامخ دارد که قرآن مجید وی را تا
قیامت زنده نگاه داشته است.
در
مجمع فرموده: به قولی او مردی حکیم بود نه پیامبر، اکثر مفسّران نیز بر آنند، به قولی او پیامبر بود و حکمت را در
آیه، نبوّت گفته‌اند. به قولی او پسر خواهر ایّوب بود و به قولی پسر خاله
ایوب (علیه‌السّلام).
از
ابن عمر نقل شده گوید از
رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) شنیدم می‌فرمود به حق می‌گویم لقمان پیغمبر نبود لیکن مردی بود کثیر التفکر، حسن الیقین، خدا را دوست داشت،
خدا نیز او را دوست داشت و با اعطاء حکمت بر وی
منّت گذاشت. روزی وقت ظهر خوابیده بود که از جانب خدا ندائی رسید: ای لقمان آیا میل داری خدا تو را در روی زمین خلیفه کند تا میان مردم به حق
داوری کنی؟ در جواب گفت: اگر پروردگارم مرا مخیّر کند عافیت را می‌گزینم نه ابتلاء را و اگر حتمی کند، فرمان او را شنوا و مطیعم زیرا می‌دانم که در این صورت یاریم کرده و مصونم خواهد داشت.
ملائکه که آنها را نمی‌دید گفتند: چرا ای لقمان؟
گفت:
حکومت سخت‌ترین منازل است و
ظلم از هر طرف آن را احاطه کرده، اگر حاکم
تقوی کرد لایق است که
نجات یابد و اگر
خطا کرد از راه
بهشت خطا کرده؛ آنکه در
دنیا خوار و در
آخرت عزیز باشد بهتر از آنست که در دنیا عزیز و در آخرت ذلیل باشد، هر که دنیا را بر آخرت برگزیند دنیا از او فوت می‌شود، به آخرت هم نمی‌رسد، ملائکه از نیکوئی
منطق وی در عجب شدند، لقمان خوابید و در خواب به وی حکمت عطا شد، بیدار گردید با حکمت سخن می‌گفت و با حکمت خویش
داود را مدد می‌کرد، داود به او گفت: خوشا به حالت لقمان، حکمت داده شدی و بلوای نبوّت از تو برگردانده شد.
لقمان در موعظه خویش به فرزندش می‌فرماید:
پسر عزیز به خدا
شرک میار و چیزی را شریک خدا مکن، که شرک ستمی بزرگ است.
پسرم اگر
عمل انسان هم‌وزن دانه خردلی، در سنگی یا در آسمان‌ها و زمین باشد، خدا آن را می‌آورد در پیش چشم انسان قرار می‌دهد که خدا دقیق و کاردان است.
ای پسر عزیز
نماز به پادار، به
معروف وا دار و از
منکر باز دار و بر مصائب
صبور باش که اینها از کارهای لازم است.
مردم را تحقیر مکن و در زمین به
تکبّر گام مزن که
خداوند خودپسندان و فخرفروشان را دوست نمی‌دارد.
در رفتن معتدل باش و صوت خویش را ملایم کن که زشت‌ترین صوت‌ها صوت خران است.
لقمان دو بار در
قرآن مجید ذکر شده است.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "لقمان"، ج۶، ص۲۰۰.
