عرض لازم بیّن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

عرض لازم بیّن، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای عرض بی‌نیاز از واسطه در اثبات است.

---

عرضی را که واسطه در اثبات ندارد «عَرَض لازم بیّن» می‌گویند. ثبوت چنین محمولی برای موضوع بدیهی است و به حدوسط محتاج نیست و به محض تصور موضوع و محمول، جزم به لزوم حاصل می‌شود. واسطه در اثبات در صورتی منتفی است که واسطه در ثبوت منتفی باشد. «عرض لازم غیر بیّن» آن است که ثبوت محمول برای موضوع، محتاج واسطه است و باید با دلیل ثابت مثل تساوی زوایای مثلث با دو قائمه.

---

لازم بیّن بر دو قسم است:
۱. لازم بیّن اعم که با تصور طرفین جزم به لزوم ثبوت محمول برای موضوع ثابت می‌شود؛ مثل نصف چهار بودنِ عدد دو، و مثل تغیّر که ذاتی عالَم و مقتضای ذات آن است.
۲. لازم بیّن اخص که از تصور موضوع، تصور محمول لازم می‌آید؛ مثل بصر نسبت به عمی.

---

لازم غیر بیّن نیز بر دو قسم است:
۱. لازم غیر بیّن اعم: عرض لازمی که از تصور آن و تصور ملزوم و نسبت بین آن دو جزم به لزوم حاصل نشود؛ مانند حدوث برای عالم که نیاز به تصور واسطه‌ای مثل تغیّر دارد.
۲. لازم غیر بیّن اخص: عرض لازمی که از تصور ملزوم تصور آن لازم نیاید؛ مثل کتابت بالقوّه نسبت به انسان.

---

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق).
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال‌ المیزان.
• تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
• مظفر، محمدرضا، المنطق.    
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    
• قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
• مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    

---