قیام‌های پیش از ظهور
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در روایات فراوانی، خاندان
امامان (علیهم السلام)، به پرهیز از
قیام پیش از
ظهور حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) سفارش شده‌اند.
از جمله روایاتی که برای مشروع نبودن تشکیل
حکومت در
عصر غیبت، مورد استفاده واقع شده، روایاتی است که به ظاهر
قیام مسلحانه را پیش از ظهور مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) منع می‌کند و تاکید دارد که این گونه
قیام‌ها به ثمر نمی‌رسد.
روایات یاد شده را
شیخ حر عاملی در
وسائل الشیعه گرد آورده است.
برخی از این روایات، به طور عام، هرنوع
قیام و برافراشتن هر پرچمی را پیش از ظهور
حضرت حجت (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) محکوم و پرچمدار آن را
طاغوت یا مشرک معرفی می‌کنند.
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: هرپرچمی پیش از
قیام قائم بر افراشته شود، صاحب آن، طاغوتی است که برابر
خدا پرستش می‌شود. (کل رایة ترفع قبل
قیام القائم فصاحبها طاغوت یعبد من دون الله عز و جل)
برافراشتن پرچم، کنایۀ از اعلان
جنگ با نظام حاکم و تلاش برای تاسیس حکومت جدید است. واژۀ «طاغوت» و جمله «یعبد من دون الله» در این
حدیث به خوبی بیانگر آن است که مقصود از «پرچم برافراشته شده پیش از
قیام قائم» پرچمی است که مقابل خدا و
رسول و امام (علیه‌السّلام) برافراشته شود و برافرازنده آن، مقابل حکومت خدا، حکومتی تاسیس کند و در پی آن باشد که به خواسته‌های خود جامه عمل بپوشاند.
بنابراین، نمی‌توان شخص صالحی را که برای
حاکمیت دین،
قیام و اقدام کرده است، طاغوت خواند؛ زیرا در این صورت، چنین پرچمی نه فقط مقابل پرچم
قائم برافراشته نشده که در مسیر و طریق و جهت او خواهد بود. افزون بر این، اگر با استناد به این روایات، هرگونه
قیام و نهضتی را محکوم و غیرمشروع بدانیم، این گونه برداشت، با روایت‌های
جهاد،
امر به معروف و نهی از منکر و نیز با سیرۀ پیامبر و
امامان معصوم (علیهم‌السّلام) تعارض دارد و در مقام تعارض، باید از این روایات صرف نظر کرد.
روایاتی که بیانگر ناکامی و موفق نشدن
قیام‌های پیش از
قیام مهدی (علیه‌السّلام) است. این دسته از روایات، در ضمن، به مشروع نبودن تلاش برای ایجاد حکومت اسلامی اشاره دارد؛ زیرا
قیامی که بدون ثمر باشد، از دیدگاه
عقل و عقلا ناپسند است.
امام سجاد (علیه‌السّلام) فرمود: به خدا
سوگند! هیچ یک از ما پیش از
قیام قائم خروج نمی‌کند؛ مگر این که مثل او، مانند جوجه‌ای است که پیش از محکم شدن بال‌هایش از آشیانه پرواز کرده باشد.
در نتیجه، کودکان او را گرفته و با او به بازی می‌پردازند. (و الله لا یخرج واحد منا قبل خروج
القائم علیه‌السّلام الا کان مثله مثل فرخ طار من و کره قبل ان یستوی جناحاه فاخذه الصبیان فعبثوا به)
از این روایت نتیجه گرفته‌اند که
قیام برای تشکیل حکومت اسلامی، نه فقط بی‌نتیجه است که گرفتاری و ناراحتی
اهل بیت (علیهم‌السّلام) را نیز در پی دارد؛ بنابراین باید از تشکیل حکومت اسلامی پیش از
قیام مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) چشم پوشید.
استناد به این روایت و مانند آن از جهاتی باطل است:
۱. این روایت، در صدد این نیست که اصل جواز
قیام را رد کند؛ بلکه پیروزی را نفی می‌کند. اگر نفی جواز کند،
قیام امام حسین (علیه‌السّلام) برابر
یزید و نیز
قیام زید بن علی و حسین بن علی
شهید فخ و... را محکوم کرده است، با این که بدون تردید، این
قیام‌ها مورد تایید امامان (علیهم‌السّلام) بوده است.
۲. عدم پیروزی
قیام، دلیل نفی تکلیف به
قیام نیست؛ برای نمونه در
جنگ صفین، شایع شد که
معاویه مرده است. این خبر باعث شادی مردم شد. اما
حضرت علی (علیه‌السّلام) در مقابل شادی مردم، فرمود: «سوگند به آن خدا که
جان من در قبضه
قدرت او است! معاویه هلاک نمی‌شود تا مردم بر او هماهنگ شوند.» از آن حضرت پرسیدند: «بنابراین، چرا با او می‌جنگید؟» امام فرمود: «می‌خواهم بین خود و خدایم عذر داشته باشم.»
این روایت و مانند آن، بیانگر این معنا است که
انسان مسلمان، باید به
تکلیف خود عمل کند و نباید انتظار داشته باشد به نتیجه مطلوب برسد.
۳. امکان دارد مقصود از جمله «منا اهل البیت» فقط امامان معصوم (علیهم‌السّلام) باشد؛ زیرا شیعیان، از آنان انتظار خروج
مسلحانه داشتند و ایشان با توجه به شرایط حاکم بر آن زمان، می‌خواستند با اخبار غیبی، آنان را قانع کنند که هرکس از ما پیش از
قیام قائم خروج کند، به علت نبود امکانات لازم، پیروز نخواهد شد و مصلحت اقتضا می‌کند خروج
مسلحانه نداشته باشند.
۴. در برخی روایات، به
قیام‌های پیش از
قیام قائم بشارت داده شده است که زمینه ساز
حکومت مهدی (علیه‌السّلام) هستند. بدون تردید، زمینه سازی آن‌ها، به لحاظ موفقیت آن
قیام‌ها است. افزون بر این که ایجاد آمادگی، خود بزرگ‌ترین ثمرۀ این
قیام‌ها می‌باشد.
۵. اگر بگوییم این روایات در بیان نهی از
مبارزه با
ستم و
فساد است، با آیات جهاد و امر به معروف و نهی از منکر و نیز با
سیرۀ امامان معصوم (علیهم‌السّلام) ناسازگار است؛ ازاین رو باید به دور افکنده شود.
روایاتی که برای مشروع نبودن تلاش در راه ایجاد
حکومت اسلامی در دوره غیبت، بدان‌ها استناد شده است. این روایات، مردم را به سکوت و سکون فرامی خواند و از مشارکت در هرقیام و مبارزه‌ای پیش از تحقق نشانه‌های ظهور باز می‌دارد. امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود:
ای
سدیر! در خانه بنشین و به زندگی بچسب. آرامش داشته باش، تا آن هنگام که
شب و
روز آرام هستند؛ اما هنگامی که خبر رسید که
سفیانی خروج کرده به سوی ما بیا، اگرچه با پای پیاده باشد. (یا سدیر الزم بیتک و کن حلسا من احلاسه و اسکن ما سکن اللیل و النهار فاذا بلغک ان السفیانی قد خرج فارحل الینا و لو علی رجلک)
از دیدگاه برخی، مقتضای این روایات به سدیر منحصر نیست؛ بلکه بر همه
واجب است تا خروج سفیانی و دیگر نشانه‌ها و سرانجام تا
قیام قائم (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)، سکوت کرده و از
قیام و خروج خودداری کنند.
در پاسخ گفتنی است تعمیم حکم به همۀ افراد، در همۀ زمان‌ها متوقف بر این است که آگاه باشیم شخص خاص یا مورد خاصی، مورد نظر امام نبوده است. در روایات یاد شده و مانند آن، نه فقط چنین علمی نداریم که خلاف آن برای ما ثابت است.
از روایاتی که بر مشروع نبودن ایجاد حکومت اسلامی در دورۀ غیبت بدان استناد شده، روایاتی است که به صبر دعوت کرده و از شتاب،
نهی کرده است. در برخی از این روایات، آمده است که انسان مسلمان، پیش از فرارسیدن موعد فرج و زوال ملک ستمگر، نباید خود را به زحمت بیندازد و دنبال برقراری حکومت عدل باشد. امام علی (علیه‌السّلام) فرمود: به
زمین بچسبید و بر بلاها
صبر کنید. دست‌ها و شمشیرهایتان را در جهت خواست‌های زبانتان به حرکت درنیاورید و در آنچه خداوند سبحانه و تعالی برای شما در آن
عجله قرار نداده، عجله نکنید. اگر کسی از شما در رخت‌خواب بمیرد، ولی به خدا و رسول و اهل بیت رسول، شناخت و
معرفت داشته باشد،
شهید از
دنیا رفته و
اجر او با خدا است و آنچه را از اعمال نیک نیت داشته، پاداشش را خواهد برد و همان نیت خیر او در ردیف به کار گرفتن
شمشیر است.
بدانید که برای هرچیز مدت و سرآمدی است.
بدون تردید سخنان امام علی (علیه‌السّلام) در ارتباط با مورد خاص و شرایط ویژه است. از طرفی روایاتی نیز از امامان (علیهم‌السّلام) نقل شده که در آن، بسیاری از
قیام‌های علویان و غیر آن، تایید شده است. همچنین
قیام‌هایی صورت گرفته است که شیعیان و عالمان معروف، در آن شرکت داشته‌اند. این دسته از روایات، روایات پیشین را توضیح می‌دهند و
تفسیر می‌کنند؛ از جمله
محمد بن ادریس، در کتاب
سرائر آورده است: فردی در محضر امام صادق (علیه‌السّلام) سخن از
قیام به میان آورد و از خروج کسانی پرسید که از اهل بیت
قیام می‌کنند، سؤال کرد. حضرت فرمود: پیوسته من و شیعیانم بر خیر هستیم، تا هنگامی که
قیام کننده از
آل محمد (علیهم‌السّلام) قیام کند. چقدر دوست دارم که شخصی از آل محمد (علیهم‌السّلام)
قیام کند و من مخارج خانواده او را بپردازم. (لا ازال انا و شیعتی بخیر ما خرج الخارجی من آل محمد و لوددت ان الخارجی من آل محمد خرج و علی نفقة عیاله)
نیز روایاتی که دربارۀ سنگینی مسئولیت مسلمانان راستین و ارزش آنان در
دوران غیبت وارد شده است که روایات پیشین را که در نهی از
قیام مسلحانه وارد شده بود رد می‌کند.
افزون بر آنچه گفته شد، تایید برخی از
قیام‌ها-از جمله
قیام زید،
قیام حسین بن علی شهید فخ و
قیام توابین-خود دلیلی بر تاویل روایات ناهی از
قیام است.
زمینه سازان ظهور،
یاران حضرت مهدی (علیه‌السلام)،
شرایط ظهور،
نشانه‌های ظهور.
فرهنگ نامه مهدویت، خدامراد سلیمیان، ص۳۴۹-۳۵۴، برگرفته از «قیام‌های پیش از ظهور»
