قیاس جدلی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

قیاس جدلی، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای استدلال قیاسی مؤلَّف از مسلمات و مشهورات است.

---

قیاس، به لحاظ ماده، به قیاس برهانی، جدلی، خطابی، مغالطی و شعری تقسیم می‌شود و از طرف دیگر، جدل به لحاظ صورت، به قیاس جدلی، استقرای جدلی و تمثیل جدلی منقسم می‌گردد. بنابراین قیاس جدلی، حجتی است که صورت آن قیاس، و ماده آن همان مواد جدل یعنی مسلمات (قضایایی که سائل در مقابل مجیب به کار می‌برد) و مشهورات (قضایایی که مجیب به عنوان جواب از سوال سائل به کار می‌رود) باشد.

---

بعضی قیاس جدلی را به عنوان یک صناعت شمرده و چنین تعریف نموده‌اند: قیاس جدلی یک صناعت علمی است که انسان را به حسب امکان بر اقامه حجت و دلیل از مقدمات مسلمه و مشهوره بر هر مطلوبی که بخواهد و بر محافظت هر وضعی که پیش آید آن هم بر وجهی که هیچ تناقضی به او متوجه نشود قادر می‌سازد.
پس گاهی مراد از قیاس جدلی، ملکه و توانایی به کار گیری این نوع از حجت است، و گاهی نفس استدلالِ ترکیب یافته از مسلمات یا مشهورات که به صورت قیاس بوده و بر اساس قواعد و اصول جدل، و به غایت الزام و افحام خصم تنظیم شده، مورد نظر است.

---

قضایای مشهورات که در جدل استعمال می‌شوند بر دو نوع هستند. بعضی از مشهورات، مطلق و عام بوده و از شهرت نزد عموم برخوردار هستند، و برخی دیگر نزد طایفه‌ای خاص اشتهار دارند. قیاس جدلی به اعتبار این دو دسته مشهورات، به قیاس جدلی مطلق و غیر مطلق (مقیّد) تقسیم می‌شود. قیاس جدلی مطلق آن است که از مشهورات عام و مطلق استفاده تشکیل شده است، و قیاس جدلی مقیّد آن است که از مشهورات محدود و غیر عام تشکیل شده باشد.

---

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
• ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معيار العلم في فن المنطق.
• مظفر، محمدرضا، المنطق.    
• ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة.    
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة.    
• ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة.
• مظفر، محمدرضا، المنطق.    
• تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
• علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات.    
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    

---