• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

قیاس اقناعی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


قیاس اقناعی‌، یکی از اصطلاحات علم منطق و عبارت است از قیاسی که ایجاد یقین نمی‌کند بلکه تنها ذهن را اقناع می‌کند و و مؤلَّف از مظنونات و مقبولات و مشهورات است.
[۱] قوام صفری، مهدی، ترجمه برهان شفا، ص۱۶.    



قیاس اقناعی‌ یا قیاس خطابی، قیاسی است که ایجاد یقین جازم نمی‌کند بلکه تنها ذهن را اقناع می‌کند و به چیزی معتقد می‌سازد، مانند قیاساتی که در خطابه به کار می‌رود. بنابراین قیاس، مورد استفاده در صناعت خطابه را قیاس خطابی یا اقناعی گویند.
[۲] مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۶۷۷-۶۷۸.    


هدف از خطابه، اقناع قلبی مخاطبین است. این اقناع می‌تواند نتیجه ظن و احتمال راجح نسبت به مفاد یک قول باشد و لازم نیست ناشی از یقین به آن باشد.
[۳] احمدی، محمدامین، تناقض نما یا غیب نمون نگرشی نو به معجزه، ص۳۹۵.
[۴] مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۷۶.
[۵] تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۱۱۲.
[۶] ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۲۶۹.


ماده قیاس خطابی، مظنونات یا مقبولات و یا مشهورات (اعم از حقیقی و غیر حقیقی) می‌باشد. و به لحاظ صورت نیز می‌تواند از اَشکال فاقد شرایط انتاج و اَشکال غیر منتج هم بهره ببرد اما مشروط به این که مفید ظن برای مخاطب باشد.
[۷] ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معیار العلم في فن المنطق، ص۱۶۱.
[۸] خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۱۷۵.
[۹] مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۳۴۶.
[۱۰] خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۲۰۹.

قیاس‌های خطابیِ مفید ظن و موجب اقناع، اگر بر هیئت یکی از ضرب‌های عقیم یکی از اشکال اربعه تالیف گردد، "رواسم" نامیده می‌شود.
[۱۱] خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۵۳۵-۵۳۶.    
[۱۲] ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، ص۳۸.    
[۱۳] ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۱۰۸.
[۱۴] علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۲۸۱.    
[۱۵] مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۴۳۰.    

«مظنونات مانند حکم به آنکه کسی که در شب به بام کسی شود خائن بود. این سه صنف آخر (مقبولات، مشهورات، مظنونات‌) مبادی قیاسات اقناعی و خطابی بود».
[۱۶] نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۳۴۸.    


در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة.
• مظفر، محمدرضا، المنطق.    
• ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معيار العلم في فن المنطق.
• قوام صفری، مهدی، ترجمه برهان شفا.    
• احمدی، محمدامین، تناقض نما یا غیب نمون نگرشی نو به معجزه.
• تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
• علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات.    
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    
• مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    

۱. ↑ قوام صفری، مهدی، ترجمه برهان شفا، ص۱۶.    
۲. ↑ مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۶۷۷-۶۷۸.    
۳. ↑ احمدی، محمدامین، تناقض نما یا غیب نمون نگرشی نو به معجزه، ص۳۹۵.
۴. ↑ مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۷۶.
۵. ↑ تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۱۱۲.
۶. ↑ ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۲۶۹.
۷. ↑ ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معیار العلم في فن المنطق، ص۱۶۱.
۸. ↑ خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۱۷۵.
۹. ↑ مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۳۴۶.
۱۰. ↑ خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۲۰۹.
۱۱. ↑ خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۵۳۵-۵۳۶.    
۱۲. ↑ ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، ص۳۸.    
۱۳. ↑ ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۱۰۸.
۱۴. ↑ علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۲۸۱.    
۱۵. ↑ مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۴۳۰.    
۱۶. ↑ نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۳۴۸.    


پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «قیاس خطابی»، تاریخ بازیابی۱۳۹۸/۲/۲۶.    
خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی به انضمام واژه نامه فرانسه و انگلیسی، ص۲۰۲.    


رده‌های این صفحه : اصطلاحات منطقی | خطابه | قیاس
جعبه ابزار