قِصاص (مقاله‌دوم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قِصاص به معنای عمل مقابله به مثل در جنایات عمدی است.
از احکام قصاص در بابی مستقل تحت همین عنوان به تفصیل سخن گفته‌اند.
قصاص در لغت از «قَصّ اثَرَهُ» به معنای درپی او رفت و در اصطلاح همان است که در شناسه آمده است و از آنجا که قصاص کننده، جنایت انجام گرفته توسط جانی را پی می‌گیرد و همانند آن را با وی انجام می‌دهد، به عمل او قصاص گفته شده است.
قصاص در یک نگاه کلی به قصاص نفس و قصاص طَرَف تقسیم می‌شود. در اینجا به احکام کلی قصاص، صرف نظر از احکام هر قسم، پرداخته می‌شود.
مشروعیت قصاص در
شریعت مقدس و احکام کلی آن به اجمال، با صراحت در آیات متعدد
قرآن کریم بیان شده است، چنان‌که
روایات بسیاری در تبیین احکام آن وارد شده است.
از جمله آیات
(وَ لَکُمْ فِی اَلْقِصٰاصِ حَیٰاةٌ یٰا اُولِی اَلْاَلْبٰابِ) ، «برای شما در قصاص، زندگانی است‌ای خردمندان»
است. در این آیه شریفه، خداوند قصاص را ضامن حیات انسان‌ها و جامعه بشری بر شمرده است، زیرا حکم قصاص، افراد را از ارتکاب جنایت
قتل و هر نوع آسیب رساندن به انسانهای بی‌گناه باز می‌دارد.
سبب ثبوت قصاص، جنایت عمدی است بنابراین، در جنایت غیر عمدی
دیه ثابت می‌شود. بنابر قول مشهور، سرایت جنایت نیز ضمان آور و در آن قصاص ثابت است، مانند آنکه جانی،
انگشت دست مسلمانی را به
عمد قطع کند و بر اثر آن کف دست او نیز آسیب ببیند و از بین رود. در این صورت، قصاص در کف دست جانی ثابت می‌شود.
آیا اجرای قصاص در موارد ثبوت آن، منوط به اجازه و نظر
حاکم شرع است یا نه؟ مسئله محل اختلاف است. قول دوم به اکثر فقها نسبت داده شده است.
بنابر قول نخست، اگر کسی بدون اذن حاکم مبادرت به قصاص کند،
تعزیر می‌شود.
به قول مشهور، اجرت اقامۀ قصاص از
بیت المال پرداخت می‌شود.
در صورت عدم امکان پرداخت
اجرت از بیت المال، آیا اجرت اجرای قصاص بر عهده قصاص کننده (
ولی دم در قصاص نفس و مجنیّ علیه در قصاص طرف) است یا بر عهدۀ جانی؟ مسئله محل اختلاف است.
آیا جانی برای کاهش احساس درد هنگام قصاص، می‌تواند قبل از اجرای حکم، از داروهای بی حس کننده استفاده کند یا نه؟ مسئله اختلافی است.
آیا قصاص در موارد وجود
شبهه ساقط است یا نه؟ اختلاف است.
حق قصاص از حقوق الناس و قابل
اسقاط و نیز قابل نقل و انتقال از راه
ارث است.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهم‌السلام)، ج۶، ص۵۹۷.
