قِبَل (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قِبَل: (لَيْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ) به معنی
«جهت و نزد» و نیز به معنی
«قدرت و توانی» است.
به موردی از کاربرد
قِبَل در
قرآن، اشاره می‌شود:
(لَّيْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ لَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْيَوْمِ الآخِرِ وَ الْمَلآئِكَةِ وَ الْكِتابِ وَ النَّبِيّينَ وَ آتَى الْمالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوی الْقُرْبَى وَ الْيَتامَى وَ الْمَساكِينَ وَ ابْنَ السَّبيلِ وَ السّآئِلينَ وَ فی الرِّقابِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّكاةَ وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عاهَدُواْ وَ الصّابِرِينَ فی الْبَأْساء والضَّرّاء وَ حِينَ الْبَأْسِ أُولَئِكَ الَّذينَ صَدَقُوا وَ أُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ) (
نیکی، اين نيست كه به هنگام
نماز، روى خود را به سوى مشرق يا مغرب كنيد؛ و تمام گفتگوى شما درباره
قبله و تغيير آن باشد؛ بلكه نيكوكار كسى است كه به
خدا و روز واپسين و
فرشتگان و
کتاب خدا و
پیامبران ایمان آورده؛ و مال خود را با همه علاقه‌اى كه به آن دارد به خويشاوندان و
یتیمان و مستمندان و واماندگان در سفر و سائلان و بردگان
انفاق مى‌كند؛ و نماز را برپا مى‌دارد و
زکات را مى‌پردازد؛ و همچنين كسانى كه به عهد خود- به هنگامى كه
عهد بستند-
وفا مى‌كنند؛ و در برابر سختى‌ها و زيان‌ها و هنگام
جنگ استقامت مى‌ورزند؛ اينها كسانى هستند كه راست مى‌گويند؛ و گفتار و كردارشان با اعتقادشان هماهنگ است؛ و اينها پرهيزگارانند.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
كلمه
قِبَل با كسره اول و فتحه دوم به معناى جهت است،
قبله را هم به همين جهت
قبله مى‌گويند، چيزى كه هست (تاى آخر آن معناى) نوعيت را مى‌رساند.
آیه مورد بحث ردّ بر
یهود و
نصاری است و روی سخن را به این گروه‌ها کرده، می‌گوید: «نیکی (تنها) این نیست که (به هنگام نماز) روی خود را به سوی مشرق و مغرب کنید (و تمام گفتگوهای شما درباره
قبله و
تغییر قبله باشد و همۀ وقت خود را مصروف آن سازید) بلکه نیکی (و نیکوکار) کسانی هستند که به خدا و روز رستاخیز و فرشتگان و کتاب آسمانی و پیامبران ایمان آورده‌اند...» چون تغییر
قبله سر و صدای زیاد در میان مردم به خصوص یهود و نصاری به راه انداخت، یهود که بزرگترین سند افتخار خود را که پیروی کردن مسلمین از
قبله‌ی آنان بود از دست داده بودند، زبان به اعتراض گشودند که
قرآن در
آیه ۱۴۲ سوره بقره با جمله:
(سَیَقُولُ السُّفَهاءُ...) به آن اشاره کرده است آیه فوق نازل شد و تایید کرد که این همه گفتگو در مسئله
قبله صحیح نیست، بلکه مهم‌تر از
قبله مسائل دیگری است که معیار ارزش انسان‌هاست و باید به آنها توجه شود.
قرآن در این آیه به بیان مهم‌ترین اصول نیکی‌ها در ناحیه ایمان و
اخلاق و عمل پرداخته است و آنها عبارتند از: ایمان به مبدا و
معاد و برنامه‌های الیه و پیامبران که مامور ابلاغ و اجرای این برنامه‌ها بودند و فرشتگانی که واسطه ابلاغ این دعوت محسوب می‌شدند، ایمان به اصولی که تمام وجود انسان را روشن می‌کند و انگیزه نیرومندی برای حرکت به سوی برنامه‌های سازنده و اعمال صالح است.
(ارْجِعْ إِلَيْهِمْ فَلَنَأْتِيَنَّهُمْ بِجُنُودٍ لّا قِبَلَ لَهُم بِها وَ لَنُخْرِجَنَّهُم مِّنْها أَذِلَّةً وَ هُمْ صاغِرُونَ) (به سوى آنان باز گرد و اعلام كن با لشكريانى به سراغ آنان مى‌آييم كه قدرت
مقابله با آن را نداشته باشند؛ و آنان را از آن سرزمين با
ذلّت و حقارت بيرون مى‌رانيم!)
واژۀ «
قِبَل» در
آیه ۳۷ سوره نمل به معنی «طاقت و توانایی» آمده است، آنجا که
سلیمان (علیه‌السّلام) به فرستاده مخصوص
ملکه سبا پیام فرستاد و گفت: «به سوی آنان بازگرد (و این هدایا را نیز با خود ببر)، امّا بدان ما به زودی با لشکرهایی به سراغ آنها خواهیم آمد که توانایی
مقابله با آن را نداشته باشند.»
در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
خطاب در اين آيه به رئيس هيئت اعزامى سبأ است، و ضميرهاى جمع همه به ملكه سبأ و قوم او برمى‌گردند و كلمه
قبل به معناى طاقت است و ضمير بها به كشور سبأ برمى‌گردد و جمله
(وَ هُمْ صاغِرُونَ) تاكيد ماقبل خودش است.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «قِبل»، ج۳، ص۵۵۲-۵۵۳.
