قُرِئ (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قُرِئ: (وَ إِذا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُواْ لَهُ) از مادّه
«قراءة» به معنی
«خواندن» و جمع کردن حروف و ادا کردن آنهاست و درباره ریشه و معانی این واژه به طور مفصل پیش از این سخن گفتیم.
به موردی از کاربرد
قُرِئ در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ إِذا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُواْ لَهُ وَ أَنصِتُواْ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ) (هنگامى كه
قرآن خوانده شود، گوش فرا دهيد و خاموش باشيد؛ شايد مشمول
رحمت خدا شويد.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
انصات سكوت توأم با
استماع است، و بعضى گفته‌اند: به معناى استماع با سكوت است... پس معناى جمله مورد بحث اين شد كه: گوش فرا دهيد به
قرآن و ساكت شويد. هر چند گفته‌اند اين
آیه درباره
نماز جماعت و گوش دادن به
قرائت امام جماعت است و ليكن به حسب دلالت عام است.
آیه مورد بحث می‌گوید: «هنگامی که
قرآن خوانده شود گوش فرادهید و خاموش باشید تا مشمول رحمت خدا شوید.»
آیه فوق در سوره
با بیان عظمت
قرآن آغاز شده است، هرچند بعضی از
مفسران برای نزول این آیه، شان نزول‌هایی ذکر کرده‌اند از جمله این که
ابن عباس و جمع دیگری گفته‌اند،
مسلمانان در آغاز کار گاهی در
نماز صحبت می‌کردند و گاهی شخص تازه وارد، به هنگامی که نماز را شروع می‌کرد از دیگران سؤال می‌کرد، چند رکعت نماز خوانده‌اید؟ آنها هم جواب می‌دادند فلان مقدار. آیه بالا نازل شد و آنها را از این کار نهی کرد.
به هر صورت
قرآن در آیه فوق دستور می‌دهد: «هنگامی که
قرآن تلاوت می‌شود، با توجه گوش دهید و ساکت باشید، شاید مشمول رحمت خدا گردید.» در این که آیا این سکوت و استماع به هنگام
قرائت قرآن در تمام موارد است، یا منحصر به وقت نماز و هنگام
قرائت امام جماعت، و یا به هنگامی که امام در خطبه
نماز جمعه تلاوت
قرآن می‌کند، در میان مفسران گفتگو بسیار است و
احادیث مختلفی در کتب حدیث و تفسیر در این زمینه نقل شده است.
آنچه از ظاهر آیه استفاده می‌شود این است که این حکم، عمومی و همگانی است و مخصوص به حال معینی نیست، ولی
روایات متعددی که از پیشوایان اسلام نقل شده به اضافه
اجماع و اتفاق
علما بر عدم وجوب استماع در همه حال، دلیل بر این است که این حکم به صورت کلی یک حکم استحبابی است، یعنی شایسته و
مستحب است که در هرکجا و در هر حال کسی
قرآن را
تلاوت کند، دیگران به احترام
قرآن سکوت کنند و گوش جان فرادهند و پیام خدا را بشنوند و در زندگی خود از آن
الهام گیرند، زیرا
قرآن تنها کتاب
قرائت نیست، بلکه کتاب فهم و درک و سپس عمل است. این حکم مستحب به قدری تاکید دارد که در بعضی از روایات از آن تعبیر به
واجب شده است.
در حدیثی از
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌خوانیم که فرمود: «بر تو واجب است که در نماز و غیر نماز در برابر شنیدن
قرآن سکوت و استماع کنی و هنگامی که نزد تو
قرآن خوانده شود، لازم است سکوت کردن و گوش فرادادن.»
حتی از بعضی از روایات استفاده می‌شود که اگر
امام جماعت مشغول
قرائت باشد فرد دیگری، آیه‌ای از
قرآن تلاوت کند، مستحب است سکوت کند تا او آیه را پایان دهد، سپس امام
قرائت را تکمیل کند، چنان که از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده که
علی (علیه‌السّلام) در نماز صبح بود و «
ابن کَوّاء» (همان مرد
منافق تیره‌دل) در پشت سر امام (علیه‌السّلام) مشغول نماز بود، ناگاه در نماز این آیه را تلاوت کرد:
(وَ لَقَدْ اُوحِیَ اِلَیْکَ وَ اِلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکَ لَئِنْ اَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ وَ لَتَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرینَ.) (و هدفش از خواندن آیه این بود که به طور کنایه به علی (علیه‌السّلام) احتمالا در مورد قبول
حکمیت در میدان «
صفین» اعتراف کند) امّا با این حال امام (علیه‌السّلام) برای احترام
قرآن سکوت کرد تا وی آیه را به پایان رسانید، سپس امام (علیه‌السّلام) به ادامه
قرائت نماز بازگشت و «ابن کوا» کار خود را دومرتبه تکرار کرد، باز امام (علیه‌السّلام) سکوت فرمود و «ابن کوا» برای سومین بار آیه را تکرار کرد و علی (علیه‌السّلام) مجددا به احترام
قرآن سکوت کرد، سپس حضرت این آیه را تلاوت فرمود:
(فَاصْبِرْ اِنَّ وَعْدَ اللّٰهِ حَقٌّ وَ لا یَسْتَخِفَّنَّکَ الَّذینَ لا یُوقِنُونَ) (اشاره به این که
مجازات دردناک الهی در انتظار منافقان و افراد بی‌ایمان است و در برابر آنها باید تحمل و حوصله به خرج داد) سرانجام امام سوره را تمام کرد و به
رکوع رفت.
از مجموع این بحث روشن می‌شود که استماع و سکوت به هنگام شنیدن آیات
قرآن کار بسیار شایسته‌ای است، وی بطور کلی واجب نیست و شاید علاوه بر اجماع و روایات جمله «
(لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ)» (شاید مشمول رحمت خدا بشوید) نیز اشاره به مستحب بودن این
حکم باشد.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «قُرِئ»، ج۳، ص۶۰۰-۶۰۲.
