قَواعد (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قَواعد:
(وَ إِذْ يَرْفَعُ إِبْراهيمُ الْقَواعِدَ) قَواعد جمع «قاعده» به معنى «پايه‌ها و اساس و بنياد» است.
اين واژه سه بار در
قرآن به‌كار رفته است.
از جمله آيه مورد بحث كه بالا بردن پايه‌هاى خانه كعبه را به ابراهيم و اسماعيل نسبت داده است، از آيات مختلف قرآن و احاديث و تواريخ اسلامى به‌خوبى استفاده مى‌شود كه خانه كعبه پيش از
حضرت ابراهیم (علیه‌السلام)، حتى از زمان
حضرت آدم (علیه‌السلام) برپا شده بود.
در آيه ۳۷ از
سوره ابراهیم از قول اين پيامبر بزرگ مى‌خوانيم: «پروردگارا بعضى از فرزندانم را در اين سرزمين خشک و سوزان در كنار خانه تو سكونت دادم.»
اين آيه گواهى مى‌دهد موقعى كه ابراهيم با فرزند شير خوارش،
حضرت اسماعیل و همسرش به سرزمين مكه آمدند اثرى از
خانه کعبه وجود داشته است.
در آيه ۹۶ از
سوره آل عمران نيز مى‌خوانيم: «نخستين خانه‌اى كه به منظور پرستش خداوند براى مردم ساخته شد در سرزمين مكه بود.»
مسلم است كه پرستش خداوند و ساختن مركز عبادت از زمان ابراهيم آغاز نشده، بلكه قبلا و حتى از زمان حضرت آدم (علیه‌السلام) بوده است. اتفاقا تعبيرى كه در آيه مورد بحث به چشم مى‌خورد نيز همين معنى را مى‌رساند، آن‌جا كه مى‌گويد: «به ياد آوريد هنگامى را كه ابراهيم و اسماعيل پايه‌هاى خانه (كعبه) را بالا مى‌بردند...» اين تعبير مى‌رساند كه شالوده‌هاى خانه كعبه وجود داشته و ابراهيم و اسماعيل پايه‌ها را بالا بردند.
در خطبه معروف قاصعه از
نهج البلاغه نيز مى‌خوانيم: «آيا نمى‌بينيد كه خداوند مردم جهان را از زمان آدم تا به امروز به‌وسيله قطعات سنگى... امتحان كرده است و آن را خانه محترم خود قرار داده، سپس به آدم و فرزندش دستور داد كه به گرد آن طواف كنند.»
كوتاه سخن آن‌كه: آيات قرآن و روايات، اين تاريخچه معروف را تأييد مى‌كند كه خانه كعبه، نخست به دست آدم ساخته شد، سپس در
طوفان نوح، فروريخت و بعد به دست ابراهيم و فرزندش اسماعيل تجديد بنا شد.
به موردی از کاربرد
قَواعد در قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ إِذْ يَرْفَعُ إِبْراهيمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَ إِسْماعيلُ رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنّا إِنَّكَ أَنتَ السَّميعُ الْعَليمُ) (و به ياد آوريد هنگامى را كه ابراهيم و اسماعيل، پايه‌هاى خانه كعبه را بالا مى‌بردند و مى‌گفتند: «پروردگارا! از ما بپذير، كه تويى شنوا و دانا.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
كلمه (قواعد)، جمع قاعده است، كه به‌معناى آن قسمت از بنا است كه روى زمين قعود دارد، يعنى مى‌نشيند و بقيه قسمت‌هاى بنا بر روى آن قسمت قرار مى‌گيرد و عبارت بلند كردن قواعد، از باب مجاز است، كانه آن‌چه را كه بر روى قاعده قرار مى‌گيرد، از خود قاعده شمرده شده و بلند كردن بنا كه مربوط به‌همه بنا است، به خصوص قاعده، نسبت داده و در اين‌كه فرمود: (از بيت) اشاره به همين عنايت مجازى است.
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «قَواعد»، ج۳، ص۷۲۲-۷۲۳.
