قَصَب (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قَصَب (به فتح قاف و صاد) یکی از
مفردات نهج البلاغه به معنای نی است.
حضرت علی (علیه‌السلام) درباره
بال‌های
خفاش و ... از این واژه استفاده نموده است.
قَصَب (بر وزن شرف) به معنای نی آمده است. «
القصب: کلّ نبات یکون ساقه انابیب».
به برخی از مواردی که در
نهج البلاغه به‌کار رفته است، اشاره می‌شود:
امام علی (علیه
السلام) درباره
بال‌های خفاش فرموده است:
«وَ جَعَلَ لَهَا أَجْنِحَةً مِنْ لَحْمِهَا ... كَأَنَّهَا شَظَايَا الاْذَانِ، غَيْرَ ذَوَاتِ رِيش وَ لاَ قَصَب»؛
«برای آن
بال‌های گوشتین آفریده، گویی که آنها لاله‌های گوش هستند بی‌آنکه پر یا «نی» داشته باشند».
این واژه چهار بار به همین معنا در
خطبه ۱۶۵ در وصف
طاووس آمده است. مانند:
«تَخالُ قَصَبَهُ مَدارِىَ مِنْ فِضَّة»؛
«گمان می‌کنی که نی‌های دم او چیزهای ریخته از
نقره است».
«وَمِنْ أَعْجَبِهَا خَلْقاً الطَّاوُوسُ، الَّذِي أَقَامَهُ فِي أَحْكَمِ تَعْدِيل، وَ نَضَّدَ أَلْوَانَهُ فِي أَحْسَنِ تَنْضِيد بِجَنَاح أَشْرَجَ قَصَبَهُ»؛
«يكى از شگفت انگيزترين آنها «طاووس» است كه در موزونترين شكلش بيافريد و با رنگ‌هاى مختلف به عالی‌ترين صورت رنگ‌آميزى كرد، با
بال‌هايى كه شاه‌پرهاى آن را بر يكديگر قرار داد».
«اشرج قصبه» یعنی نی‌ها و پرهای
بال او را داخل هم کرد.
«وَإذَا تَصَفَّحْتَ شَعْرَةً مِنْ شَعَرَاتِ قَصَبِهِ»؛
«اگر مویی از موهای «نی» بالش را به دقت نگری».
«فَيَنْحَتُّ مِنْ قَصَبِهِ انْحِتَاتَ أَوْرَاقِ الاَْغْصَانِ»؛
«پوش پرها از نى آنها همچون برگ‌ها از شاخه‌ها (در
فصل پاییز) فرو مى‌ريزند».
آنگاه که درباره بهترین شاعران سوال شد فرموده است:
«إِنَّ الْقَوْمَ لَمْ يَجْرُوا فِي حَلبة تُعْرَفُ الْغَايَةُ عِنْدَ قَصَبَتِهَا، فَإِنْ كَانَ وَلاَ بُدَّ فَالْمَلِكُ الضِّلِّيلُ»؛
«شعرا در یک میدان نتاخته‌اند تا هدف در آخر آن مشخّص شود و اگر لابدّ باید
قضاوت کرد،
امرء القیس آن پادشاه کاملا
گمراه و
فاسق از همه شاعرتر می‌باشد».
«قصبه» هدف است که نشانه می‌روند معنی آن در «ضلل» و غیره گذشت.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «قصب»، ج۲، ص۸۶۲.
