• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

قواعد تشبیه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



قواعد تشبیه، اصول کلی تشبیه چیزی به چیز دیگر را می‌گویند.



تشبیه قواعدی دارد که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

۱.۱ - قاعده اول

وقتی دو چیز به هم تشبیه می‌شوند:
ا) گاهی مشبهات صریحا ذکر می‌شود؛ مانند: (وما یستوی الاعمی والبصیر والذین آمنوا وعملوا الصالحات ولا المسیء)؛ «و نابینا و بینا یکسان نیستند و کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند (نیز) با (مردم) بدکار (یکسان) نیستند».
ب) گاهی مشبهات با صراحت ذکر نمی‌شود؛ مانند: (وما یستوی البحران هذا عذب فرات سائغ شرابه وهذا ملح اجاج)؛ «و دو دریا یکسان نیستند؛ این یک، شیرین تشنگی زدا و نوشیدنش گوارا است و آن یک، شور تلخ مزه است».

۱.۲ - قاعده اول

بالاترین درجه تشبیه در بلاغت ، حذف وجه شبه و ادات تشبیه است.

۱.۳ - قاعده دوم

قاعده در مدح ، تشبیه ضعیف به قوی و در ذم، تشبیه بر عکس آن است؛ مانند:
الف (یا نساء النبی لستن کاحد من النساء)؛ «ای همسران پیامبر ! شما مانند هیچ یک از زنان دیگر نیستید»؛
ب) (ام نجعل المتقین کالفجار)؛ «یا پرهیزکاران را چون پلیدکاران قرار می‌دهیم؟ ».

۱.۴ - قاعده سوم

گاهی ادات تشبیه بر چیزی وارد می‌شود که عین مشبه به نیست، ولی به آن نزدیک است و به دلیل اعتماد بر فهم مخاطب آورده می‌شود؛ مانند: (کونوا انصار الله کما قال عیسی ابن مریم…)؛ « یاران خدا باشید؛ همان گونه که عیسی بن مریم به ( حواریون ) گفت».

۱.۵ - قاعده چهارم

اصل آن است که ادات تشبیه بر مشبه به داخل شود؛ اما گاهی بر مشبه داخل می‌شود؛ چه به منظور مبالغه باشد یا برای آشکار کردن و بیان حال؛ مانند:
الف) (ولیس الذکر کالانثی)؛ «و پسر چون دختر نیست»؛
ب) (قالوا انما البیع مثل الربا)؛ «آنان گفتند داد و ستد صرفا مانند ربا است».

۱.۶ - قاعده پنجم

گاهی تشبیه در واقع بر لفظی محذوف وارد می‌شود؛ مانند: (ومثل الذین کفروا کمثل الذی ینعق بما لا یسمع الا دعاء ونداء)؛ «و مثل (دعوت کننده) کافران چون مثل کسی است که حیوانی را که جز صدا و ندایی (مبهم، چیزی) نمی‌شنود بانگ می‌زند». تقدیر آن می‌تواند چنین باشد: «مثل واعظ الذین کفروا».
[۱۰] عبداللطیف، محمدعبدالوهاب، موسوعة الامثال القرآنیة، ج۲، ص۴۷۳.
[۱۱] کمالی دزفولی، علی، ۱۲۹۲ -، قرآن ثقل اکبر، ص۲۷۶.



۱. غافر/سوره۴۰، آیه۵۸.    
۲. فاطر/سوره۳۵، آیه۱۲.    
۳. احزاب/سوره۳۳، آیه۳۲.    
۴. ص/سوره۳۸، آیه۲۸.    
۵. صف/سوره۶۱، آیه۱۴.    
۶. آل عمران/سوره۳، آیه۳۶.    
۷. بقره/سوره۲، آیه۲۷۵.    
۸. بقره/سوره۲، آیه۱۷۱.    
۹. زرکشی، محمد بن بهادر، ۷۴۵ - ۷۹۴ق، البرهان فی علوم القرآن (باحاشیه)، ج۳،ص۴۱۴     .
۱۰. عبداللطیف، محمدعبدالوهاب، موسوعة الامثال القرآنیة، ج۲، ص۴۷۳.
۱۱. کمالی دزفولی، علی، ۱۲۹۲ -، قرآن ثقل اکبر، ص۲۷۶.



فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «قواعد تشبیه».    




جعبه ابزار