• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

قضیه محصوره

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



قضیه محصوره، به‌معنای قضیه مشتمل بر الفاظ بیانگر کمّیّت موضوع قضیه حملیه، یا کمّیّت احوال و ازمان اتصال یا انفصال مقدّم و تالی است.



قضیه محصوره، مقابل قضیه مهمله قرار می‌گیرد. و این هر دو، مقابل قضیه شخصیهقضیه طبیعیه) قرار می‌گیرند.
در قضیه حملیه، اگر حکم مذکور برای موضوع کلی (قابل صدق بر افراد متعدد)، به اعتبار افراد و مصادیق آن باشد، و کمیّت افراد موضوع، معیّن نشده باشد، آن را "قضیه حملیه مهمله" گویند. و اگر کمیّت افراد موضوع معیّن شده باشد، آن را "قضیه حملیه محصوره" خوانند.
و اما در قضیه شرطیه، اگر کمیّت ازمان و حالات ثبوت یا نفی اتصال یا انفصال بین مقدّم و تالی، معیّن نشده باشد، آن را "قضیه شرطیه مهمله" گویند. و اگر کمیّت مذکور، معیّن شده باشد، آن را "قضیه شرطیه محصوره" می‌نامند.
[۱] شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات، ص۲۰.
[۲] گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۰۷.
[۳] فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال ‌المیزان، ص۴۶.
[۴] ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۴۸.
[۵] تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۵۷.

الفاظی که بیان‌گر کمیّت موضوع قضیه حملیه، یا کمیّت ازمان و حالات اتصال یا انفصال مقدّم و تالی در قضیه شرطیه هستند، "سور" نامیده می‌شوند. و قضیه محصوره را به همین مناسبت، "قضیه مسوره" هم می‌گویند.


هر یک از قضایای حملیه و شرطیه محصوره، به لحاظ کمّ (کلیّت و جزئیت) بر دو قسم است: قضیه جزئیه و قضیه کلیه. و هر یک از این دو یا موجبه است و یا سالبه. بنابراین مجموع قضایای محصوره حملیه و شرطیه، ۸ قسم می‌شود. البته اگر اقسام قضیه شرطیه (شرطیه متصله و منفصله با اقسام فرعی آنها) هم لحاظ گردد، اقسام زیادی پیدا می‌شود. ۸ قسم مذکور، به شرح ذیل است:
[۱۱] ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۱، ص۴۵.
[۱۲] جرجانی، میر سید شریف، الکبری فی المنطق، ص۱۷۹.

۱. قضیه حملیه موجبه کلیه: دلالت بر ثبوت محمول برای همه افراد موضوع می‌کند، مثل: "هر انسانی ناطق است"؛
۲. قضیه حملیه موجبه جزئیه: دلالت بر ثبوت محمول برای بعضی افراد موضوع می‌کند، مثل: "بعضی انسان‌ها نویسنده هستند"؛
۳. قضیه حملیه سالبه کلیه: دلالت بر سلب محمول از همه افراد موضوع می‌کند، مثل: "هیچ انسانی جماد نیست"؛
۴. قضیه حملیه سالبه جزئیه: دلالت بر سلب محمول از بعضی افراد موضوع می‌کند، مثل: "بعضی انسان‌ها نویسنده نیستند"؛
۵. قضیه شرطیه موجبه کلیه: دلالت بر ثبوت اتصال یا انفصال بین مقدّم و تالی در هر زمان و شرایطی می‌کند، مثل: "همیشه اگر خورشید طلوع کند روز است"؛
۶. قضیه شرطیه موجبه جزئیه: دلالت بر ثبوت اتصال یا انفصال بین مقدّم و تالی در بعضی زمان‌ها و حالات می‌کند، مثل: "گاهی اوقات چنین است که اگر آسمان ابری باشد هوا سرد است"؛
۷. قضیه شرطیه سالبه کلیه: دلالت بر نفی اتصال یا انفصال بین مقدّم و تالی در هر زمان و شرایطی می‌کند، مثل: "گاهی اوقات چنین نیست که اگر آسمان ابری باشد هوا سرد باشد"؛
۸. قضیه شرطیه سالبه جزئیه: دلالت بر ثبوت اتصال یا انفصال بین مقدّم و تالی در بعضی زمان‌ها و حالات می‌کند، مثل: "هیچ گاه چنین نیست که اگر خورشید طلوع کند شب باشد".
[۱۴] مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۵۶.



در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• گرامی، محمدعلی، منطق مقارن.
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
• جرجانی، میر سید شریف، الکبری فی المنطق.
مظفر، محمدرضا، المنطق.    
• شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات.
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال‌ المیزان.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة.    
• ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
• تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة.    
علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    


۱. شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات، ص۲۰.
۲. گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۰۷.
۳. فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال ‌المیزان، ص۴۶.
۴. ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۴۸.
۵. تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۵۷.
۶. خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۸۳.    
۷. علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۵۵.    
۸. مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۲۶۸.    
۹. سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة، ص۲۴۳.    
۱۰. مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۱۵۷-۱۶۰.    
۱۱. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۱، ص۴۵.
۱۲. جرجانی، میر سید شریف، الکبری فی المنطق، ص۱۷۹.
۱۳. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة، ص۲۲.    
۱۴. مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۵۶.



پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «قضیه محصوره»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۲۲.    




جعبه ابزار