قصص الانبیاء (جزایری)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«قصص الانبیاء و المرسلین علیهم السلام» نام کامل آن «
النور المبین فی قصص الانبیاء و المرسلین» است. این کتاب نوشته
سید نعمت الله جزائری متوفای ۱۱۱۲ هجری، از شاگردان مبرز
علامه مجلسی است.
موضوع اصلی این کتاب، همان گونه که از اسمش پیداست، سرگذشت
انبیای الهی و امم گذشته است که در محدوده
نبوت عامه و به سبک روان نگارش یافته است. محتوای آن تاریخی ـ کلامی است و بیشتر با استناد به منابع حدیثی تدوین شده است. این اثر شامل شرح حال پیامبرانی است که در
قرآن کریم نامشان ذکر شده است و به جز یک یا دو تن از
انبیا، شرح حال دیگر
انبیای الهی، که نامشان در
قرآن نیامده، ذکر نشده است. در این اثر سرگذشت
حضرت ابراهیم و
یوسف و
موسی - علیهم السلام - از تفصیل بیشتری برخوردار است.
این کتاب شرحی تفصیلی درباره احوال
انبیاء و سرگذشت زندگی ایشان است؛ سیر کتاب بر اساس روش تحقیق و جستجو در میان منابع ناب روایی
شیعه است و مؤلف سعی نموده تا از داستان سرایی و درج خرافات و پیرایه‌هایی که به زندگی
انبیاء عظام نسبت داده شده پرهیز نموده و فقط به متن
آیات و روایات
صحیحه استناد جوید. با این همه چون متن کتاب متعلق به حدود دو
قرن قبل می‌باشد احیانا در آن به
روایاتی برمی خوریم که ظاهرا با مدرکات فعلی عصر ما تطابق ندارد یا پذیرش آنها دشوار است که البته نباید به صرف عجیب و باور نکردنی بودن آنها را محال دانست.
علمای بزرگوار
دین نیز هر یک به گونه‌ای در صدد نشر این
فرهنگ ارزشمند برآمدند. عده ای دست به تالیف زده و کتاب‌هایی با نام قصص الانبیاء تالیف نمودند که از مهم‌ترین آنها:
قطب الدین راوندی،
تنکابنی،
فضل الله راوندی،
محمد جویری، شبر و سید جزائری را می توان نام برد. گروهی نیز موضوع قصص الانبیاء را در قالب نامی دیگر عرضه نموده‌اند مانند: مسرة الحیاة اثر محمد شفیع علی خان، از فرزندان
ابراهیم ادهم. در این بین کتب فراوانی به
فارسی تالیف شده که نکته ای در خور توجه است، چرا که معمولا تالیفات بزرگان به
زبان عربی است. دو روش کلی در کتب فوق دیده می شود: بعضی از این کتب به صورت نقل روایی است و صرفا روایات هر موضوع را نقل کرده اما بعضی دیگر ما حصل و عصاره
روایات را به صورتی منسجم و در قالب یک داستان واحد عرضه نموده اند.
کتاب قصص الانبیاء از جمله تالیفات گرانقدر سید نعمت الله است که آن را پس از
ریاض الابرار تالیف نموده. سید در مورد انگیزه تالیف این کتاب چنین می‌گوید: «وقتی کتاب ریاض الابرار را در فضائل و زندگی نامه و احوالات
پیامبر اسلام و
اهل بیت آن بزرگوار علیهم‌السّلام نوشتم، عده‌ای از برادران و علمای عزیز درخواست کردند کتابی در شرح حال پیامبران گذشته بنویسم تا به عنوان پیوست و متمم ریاض الابرار باشد. نام آن را هم
النور المبین فی قصص الانبیاء و المرسلین گذاشتم.»
سید نعمت الله کتاب خود را با الهام از آیات قرآن و به ترتیب زمان حیات پیامبران مرتب کرده است. در ابتدای کتاب بحث
عصمت انبیاء را بیان کرده و مواردی که توهم خلاف عصمت در آنها می رود را توضیح داده است.
کتاب از
حضرت آدم و
حواء شروع شده
و با ذکر احوالات
بنی اسرائیل و بعضی از پادشاهان به اتمام رسیده است. روش مؤلف روش روایی است، البته در بسیاری موارد تنها نام کتاب ماخذ را ذکر کرده یا راوی آخر سلسله سند را آورده و بقیه اسناد روایات معمولا ذکر نشده اند. سید در هر باب آیات قرآن را همراه با روایات پیرامون آن مفصلا آورده است. کتاب قصص الانبیاء توسط فرزند مؤلف،
سید نور الدین جزائری به فارسی ترجمه شده و ده‌ها بار در
ایران به چاپ رسیده است. مترجم محترم کوشیده است در ترجمه اثر رعایت امانت را نموده و کلیه مطالب متن را بی کم و کاست به فارسی برگرداند. وی به جهت تکمیل بحث زندگانی ۱۴ معصوم علیهم‌السّلام را نیز به کتاب اضافه نموده است. این کتاب مشتمل بر مقدمه و ابواب و فصول متعدد و یک خاتمه می‌باشد.
قرآن عنایت ویژه ای به مسئله داستان دارد و در قرآن صدها نمونه از قصص پیامبران و اقوام گذشته دیده می شود. البته داستان‌های قرآن همگی با هدف‌های معین و نتیجه گیری‌های دقیق ارائه شده به طوری که گاهی از یک داستان چندین پرداخت متفاوت ارائه می شود و در هر مورد نتیجه ای خاص به دست می آید. آیات فراوانی نیز این نکته را گوشزد می‌کند که ما داستان را برای سرگرمی نمی گوییم بلکه در هر داستان اهدافی نهفته است از جمله آیه ۱۲۰ سوره هود: «و کلا نقص علیک من انباء الرسل ما نثبت به فؤادک و جاءک فی هذه الحق و موعظة و ذکری للمؤمنین»
همچنین اصل اولیه در داستان‌های قرآنی اختصار است به طوری که بعضی داستان‌های قرآن تنها در چند سطر بیان شده است. البته در بعضی موارد داستانی با ذکر جزییات دقیق آن و به گونه ای مفصل آمده مانند داستان
حضرت یوسف و داستان
اصحاب کهف که نسبت به موارد مشابه از تفصیل بیشتری برخوردارند.
وقتی توجه و عنایت خاص قرآن به ذکر داستان زندگی انبیاء روشن شد
ذهن به سوی روایات، که مبین و شارح قرآن‌اند، معطوف می شود. با سیری گذرا در روایات می بینیم حجم وسیعی از روایات ما به ذکر عبرت‌ها و داستان‌های گذشتگان از انبیاء و
امت های پیشین اختصاص یافته است.
این کتاب، در سال ۱۹۹۷ م، به وسیله انتشارات دارالبلاغه
لبنان، در ۵۰۴ صفحه، به قطع وزیری چاپ و منتشر شده است. این کتاب به فارسی ترجمه شده است.
نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (
نور).
سایت اندیشه قم
