قاعدهمقتضی و مانع، قاعدهای است که به موجب آن، هنگام احراز مقتضی و شک در وجود مانع باید بر انتفای مانع و ثبوتمقتضی بنا گذاشت، مانند آن که از یک سو یقین وجود دارد که لباسی در آب کر افتاده مقتضیطهارت موجود است و از سوی دیگر، احتمال داده میشود که عین نجاست که مانع طهارت است در آن مانده باشد؛ از این رو، درباره وجود مقتضی یقین است ولی درباره وجود رافع شک وجود دارد.
فرق میان قاعده استصحاب و قاعدهمقتضی و مانع، آن است که متعلق شک و یقین در استصحاب یک چیز است، اما در قاعدهمقتضی و مانع این دو متعلق با یک دیگر تفاوت دارند.