• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

قاعده حرمت ابطال عمل عبادی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مرتبط: ابطال، حرام، عبادت.


قاعدۀ حرمت ابطال عمل عبادی از قواعد مشهور فقهی به معنای حرمت باطل کردن عمل عبادی، جز آنچه استثنا شده است.
[۱] موسوی بجنوردی، سیدحسن، القواعد الفقهیه، ج۵، ص۲۵۱.    

از حرمت ابطال عمل عبادی، به وجوب اتمام عمل عبادی نیز تعبیر می‌شود.
[۲] شهید اول، القواعد و الفوائد، ج۱، ص۹۷.    

از آن در کتب قواعد فقهی و نیز باب صلات سخن گفته‌اند.


مفاد قاعده عبارت است از اینکه عمل عبادی مرکب، مانند نماز و حج که به تدریج وجود پیدا می‌کند، ابطال آن در اثنای عمل، به معنای رها کردن آن و یا انجام دادن کاری که بطلان آن را در پی داشته باشد، جایز نیست. بنابراین، با شروع در نماز با تکبیرة الاحرام یا حج با احرام بستن نمی‌توان آن را رها کرد و یا با یکی از مبطلات آن را باطل کرد.
[۳] موسوی بجنوردی، سیدحسن، القواعد الفقهیه، ج۵، ص۲۵۱.    


گسترۀ قاعده، عمل عبادی است، از این‌رو، توصلیات از قلمرو آن خارج است.
آیا در عمل عبادی، گسترۀ آن محدود به عمل عبادی واجب است و یا عمل عبادی مستحب، همچون نمازهای مستحب را نیز در بر می‌گیرد؟ جمعی از فقها حرمت قطع را مقیّد به واجب کرده‌اند،
[۴] شهید اول، ذکری الشیعة، ج۴، ص۵.    
[۵] محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد، ج۲، ص۳۵۸.    
[۶] مقدس اردبیلی، مجمع الفائده، ج۳، ص۱۰۹.    
[۷] سبزواری، محمدباقر، کفایة الاحکام، ج۱، ص۱۱۵.    
لیکن کلمات بسیاری از آنان مطلق است که مقتضای آن حرمت قطع عمل عبادی مستحب نیز خواهد بود.
[۸] محقق حلی، شرائع الاسلام، ج۱، ص۷۳.    
[۹] علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ج۳، ص۲۹۹.    
[۱۰] شهید اول، الدروس الشرعیة، ج۱، ص۱۸۶.    
[۱۱] فیض کاشانی، محمدمحسن، مفاتیح الشرائع، ج۱، ص۱۶۹.    
اما ظاهر کلام برخی، اجماع بر جواز قطع عبادت مستحب، جز حج مستحب است.
[۱۲] شهید اول، القواعد و الفوائد، ج۱، ص۹۹.    

• اعمال عبادی واجب دو گونه است:
موسّع و مضیّق. قطع واجب مضیق، واجبی که وقت به جا آوردن آن تنگ است، بدون شک حرام می‌باشد، لیکن حرمت ابطال نه به جهت قاعده یاد شده، بلکه به جهت ضیق وقت و فوت شدن واجب در صورت ابطال است، از این‌رو، در فرض عدم ثبوت قاعدۀ یاد شده نیز ابطال آن حرام خواهد بود. بنابراین، موضوع قاعده، واجبات عبادی موسّع است.
[۱۳] موسوی بجنوردی، سیدحسن، القواعد الفقهیه، ج۵، ص۲۵۱-۲۵۲.    
عمدۀ بحث از قاعده دربارۀ نمازهای واجب است، زیرا حرمت قطع در حج و روزه به دلیل خاص و یا ضیق وقت آن دو است
[۱۴] محقق داماد، سیدمحمد، کتاب الصلاة، ج۲، ص۴۷۵.    
و نسبت به بسیاری دیگر از عبادات موسّع، از قبیل وضو، غسل و تیمم، قطع در اثنا جایز است،
[۱۵] موسوی بجنوردی، سیدحسن، القواعد الفقهیه، ج۵، ص۲۵۵.    
لیکن بر حرمت قطع نمازهای واجب ادعای اجماع شده است.
[۱۶] مقدس اردبیلی، مجمع الفائده، ج۳، ص۱۰۹.    
[۱۷] مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین، ج۲، ص۴۷۳.    
[۱۸] فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام، ج۴، ص۱۸۴.    
[۱۹] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۱، ص۱۲۳.    

قدر مسلّم از حکم یاد شده در نماز، حرمت قطع آن بدون عذر عرفی یا دینی می‌باشد
[۲۰] قمی، ابوالقاسم، غنائم الایام، ج۳، ص۲۲۴.    
و قطع نماز برای ضرورت عرفی یا دینی، مانند بیم تلف شدن مالی و یا به خطر افتادن جان کودکی، جایز است.
[۲۱] علامه حلی، ارشاد الاذهان، ج۱، ص۲۶۸.    
[۲۲] علامه حلی، تحریر الاحکام، ج۱، ص۲۶۸.    
[۲۳] علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ج۳، ص۲۹۹.    
[۲۴] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۱، ص۱۲۲.    


بر اعتبار و حجّیت قاعدۀ حرمت ابطال عمل عبادی، به آیات و روایات و نیز اجماع استناد و استدلال کرده‌اند.
[۲۵] موسوی بجنوردی، سیدحسن، القواعد الفقهیه، ج۵، ص۲۵۲-۲۶۱.    
[۲۶] طباطبایی قمی، سیدتقی، الانوار البهیة، ص۱۴۹-۱۵۱.    


۱. ↑ موسوی بجنوردی، سیدحسن، القواعد الفقهیه، ج۵، ص۲۵۱.    
۲. ↑ شهید اول، القواعد و الفوائد، ج۱، ص۹۷.    
۳. ↑ موسوی بجنوردی، سیدحسن، القواعد الفقهیه، ج۵، ص۲۵۱.    
۴. ↑ شهید اول، ذکری الشیعة، ج۴، ص۵.    
۵. ↑ محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد، ج۲، ص۳۵۸.    
۶. ↑ مقدس اردبیلی، مجمع الفائده، ج۳، ص۱۰۹.    
۷. ↑ سبزواری، محمدباقر، کفایة الاحکام، ج۱، ص۱۱۵.    
۸. ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ج۱، ص۷۳.    
۹. ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ج۳، ص۲۹۹.    
۱۰. ↑ شهید اول، الدروس الشرعیة، ج۱، ص۱۸۶.    
۱۱. ↑ فیض کاشانی، محمدمحسن، مفاتیح الشرائع، ج۱، ص۱۶۹.    
۱۲. ↑ شهید اول، القواعد و الفوائد، ج۱، ص۹۹.    
۱۳. ↑ موسوی بجنوردی، سیدحسن، القواعد الفقهیه، ج۵، ص۲۵۱-۲۵۲.    
۱۴. ↑ محقق داماد، سیدمحمد، کتاب الصلاة، ج۲، ص۴۷۵.    
۱۵. ↑ موسوی بجنوردی، سیدحسن، القواعد الفقهیه، ج۵، ص۲۵۵.    
۱۶. ↑ مقدس اردبیلی، مجمع الفائده، ج۳، ص۱۰۹.    
۱۷. ↑ مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین، ج۲، ص۴۷۳.    
۱۸. ↑ فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام، ج۴، ص۱۸۴.    
۱۹. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۱، ص۱۲۳.    
۲۰. ↑ قمی، ابوالقاسم، غنائم الایام، ج۳، ص۲۲۴.    
۲۱. ↑ علامه حلی، ارشاد الاذهان، ج۱، ص۲۶۸.    
۲۲. ↑ علامه حلی، تحریر الاحکام، ج۱، ص۲۶۸.    
۲۳. ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ج۳، ص۲۹۹.    
۲۴. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۱، ص۱۲۲.    
۲۵. ↑ موسوی بجنوردی، سیدحسن، القواعد الفقهیه، ج۵، ص۲۵۲-۲۶۱.    
۲۶. ↑ طباطبایی قمی، سیدتقی، الانوار البهیة، ص۱۴۹-۱۵۱.    


• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهم‌السلام)، ج۶، ص۲۰۷.    


رده‌های این صفحه : صلاة | قواعد فقهی
جعبه ابزار