قاعده تقدیم مباشر بر سبب

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

قاعدۀ تقدیم مباشر بر سبب از قواعد فقهی به معنای اینکه هرگاه دو عامل تلف وجود داشته باشد، یکی مباشر و دیگری سبب، ضمانت مال تلف شده بر عهدۀ مباشر خواهد بود نه سبب.
از آن در باب‌های غصب و دیات و نیز کتاب‌های دربردارندۀ قواعد فقهی، ذیل قاعده اتلاف سخن گفته‌اند.

---

مقصود از مباشر، کسی است که تلف مستقیم توسط او صورت گرفته است و مقصود از سبب، کسی است که زمینه و مقدّمات بروز حادثه و تلف را فراهم کرده است، مانند کسی که چاهی می‌کند و دیگری انسانی را به درون آن می‌افکند و موجب آسیب یا قتل او می‌شود. بر اساس این قاعده در مثال یاد شده، آن که انسانی را به چاه افکنده (مباشر) ضامن است، نه آن‌که چاه را کنده (سبب)، مگر در جایی که استناد فعل (اتلاف) به سبب قوی‌تر از استناد آن به مباشر باشد، که در این صورت، ضمان بر عهدۀ سبب خواهد بود نه مباشر، مانند آنکه کسی دیگری را بر اتلاف مالی مجبور و اکراه کند و او به سبب اکراه، آن مال را تلف نماید. در این‌گونه موارد، ضمان متوجه اکراه کننده (سبب) می‌شود نه اکراه شده که مباشر تلف بوده است.

---