قاعده التَعزیرُ دونَ الحَدّ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قاعدۀ التَعزیرُ دونَ الحَدّ از
قواعد فقهی که در مجازات اسلامی کاربرد دارد، به معنای این است که مقدار
تعزیر کمتر از
حد است.
از آن در باب
حدود و
تعزیرات سخن گفته‌اند.
تعزیر در
لغت به معنای ادب و
تنبیه کردن و در اصطلاح، مقابل حدّ و عبارت است از کیفر کردن بزهکار به مقداری کمتر از مقدار کیفر حدود.
تعزیر، کیفر جرایمی است که اندازه و چگونگی مجازات آنها در
شرع مقدس تعیین نشده است، بر خلاف حد که گسترۀ آن جرایمی است که مقدار و چگونگی آن در شرع مقدس مشخص شده است.
مقصود از واژه «دون» کمتر و پایین‌تر بودن است، بنابراین، مفاد قاعده چنین خواهد بود که کیفر جرایمی که شارع مقدس مقدار کیفر آن را تعیین نکرده، همواره کمتر از بزه‌هایی است که شرع مقدار آن را تعیین کرده است.
در اینکه مقصود از حد - که تعزیر باید از آن کمتر باشد - در قاعده چیست، احتمالات و دیدگاه‌های مختلفی مطرح است:
۱). حد، کمترین مجازات مقرر در شرع در جرایمی است که کیفر آنها مشخص شده است؛ که در انسان آزاد ۷۵ و در
برده چهل
تازیانه می‌باشد، بنابراین، تعزیر باید در انسان آزاد از ۷۵ و در برده از چهل تازیانه کمتر باشد.
۲). حد، بیشترین مجازات مقرر در شرع به عنوان حد است که عبارت است از صد تازیانه در انسان آزاد و پنجاه تازیانه در برده، بنابراین، مقدار تعزیر باید کمتر از این باشد.
۳). حد، کمترین مجازاتی است که در شرع به عنوان حد تعیین شده عبارت است از چهل تازیانه در برده. در نتیجه، تعزیر باید کمتر از این مقدار باشد، خواه بزهکار آزاد باشد یا برده.
۴). مقصود، حدِّ متناسب با
بزه است.
بزه‌هایی که مناسب با
زنا هستند، مانند بوسیدن زن نامحرم، یا با او خوابیدن و لمس کردن، تعزیر در آنها باید کمتر از حدّ زنا (صد تازیانه) باشد و بزه‌هایی که مناسب با
قذف یا
شرب خمر هستند، تعزیر در آنها باید کمتر از حد آن دو (هشتاد تازیانه) باشد و در بزه‌های مرتبط با
قوادی، تعزیر در آنها باید کمتر از حدّ قوادی (۷۵ تازیانه) باشد.
بر اعتبار قاعده یاد شده، به روایاتی متعدد که با مضمون قاعده در جرایم مختلف وارد شده، استناد کرده‌اند.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهم‌السلام)، ج۶، ص۱۶۳.
