قاعدۀ إذا تَعَذَّرَتِ الحَقیقَةُ فأقرَبُ المَجازاتِ أوْلیٰ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قاعدۀ اذا تَعَذرَتِ الحَقیقَةُ فاقرَب المَجازاتِ اوْلیٰ از قواعد عقلایی کاربردی در
فقه به معنای این است که هرگاه حمل لفظی که معانی مجازی متعددی دارد، بر
معنای حقیقی ممکن نباشد، در صورتی که معلوم نباشد کدام معنا مقصود
متکلم است، بر نزدیک‌ترین
معنای مجازی به معنای حقیقی، حمل می‌شود. به قاعدۀ یاد شده در باب‌های مختلف فقه استناد شده است.
مقصود از قاعدۀ یاد شده این است که هرگاه حمل لفظی که معانی مجازی متعددی دارد، بر معنای حقیقی ممکن نباشد، در صورتی که معلوم نباشد کدام معنا مقصود متکلم است، بر نزدیک‌ترین معنای مجازی به معنای حقیقی، حمل می‌شود. به عنوان مثال، در روایتی آمده است: «
نماز جمعه - به جهت دو خطبه‌ای که دارد - دو
رکعت است و دو خطبه
نماز است تا آنگاه که امام فرود آید». برخی به جملۀ «دو خطبه نماز است» بر وجوب
طهارت و حرمت سخن گفتن در اثنای آن دو استناد کرده‌اند؛ با این بیان که اگر نتوانیم نماز بودن دو خطبه را بر معنای حقیقی حمل کنیم، بر اقرب مجازها به حقیقت حمل کرده و دو خطبه را در احکام - جز مواردی که دلیل بر خلاف آن است - همانند نماز می‌دانیم.
اعتبار قاعدۀ یاد شده از باب
ظهور عرفی لفظ در اقرب المجازات هنگام عدم امکان حمل آن بر معنای حقیقی است و ظهور نیز حجّت می‌باشد. برخی فقها از آن به قاعده‌ای مسلّم و مورد پذیرش همه تعبیر کرده‌اند.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهم‌السلام)، ج۶، ص۵۷.
