قاعدة لاضرر و لاضرار (آقاضیاء عراقی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «قاعدة لا ضرر و لا ضرار»، تقریرات درس شیخ
آقا ضیاء الدین عراقی (متوفای ۱۳۶۱ ق)، است که به وسیله شاگرد وی، سید مرتضی بن سید محمد جواد موسوی خلخالی، به
زبان عربی، تالیف شده است.
مباحث کتاب، پس از یک مقدمه نسبتا طولانی از قاسم حسینی جلالی (محقق کتاب)، در قالب پنج جهت ارائه شده است.
کتاب، با این عنوان آغاز می‌شود: «الکلام فی قاعدة لا ضرر و لا ضرار و فیه جهات من البحث...»
جهت‌های مذکور در کتاب، ۵ جهت است بدین ترتیب:
جهت اول: در باره معنی ضرر و ضرار؛
جهت دوم: در باره مدرک
قاعده لا ضرر؛
جهت سوم: بیان وجه تطبیق قاعده، در موارد متعددی که در
روایات معصومین علیه‌السّلام ، ذکر شده است (شامل وجه تطبیق قاعده در قضیه سمره، وجه تطبیق آن در حدیث
شفعه، وجه تطبیق آن در خبر منع فضل الماء و وجه تطبیق آن در خبر
جدار)؛
جهت چهارم: دفع توهم تایید اطلاق قاعده به دلیل تطبیقات
فقها بر موارد مختلف، همچون تطبیق در
عبادات ضرری، تطبیق در مسئله صحت
عبادت در حال
جهل به ضرر، تطبیق در
معاملات ضرری، تطبیق در مسئله
طلاق، تطبیق در مسئله حفر
چاه، تطبیق در مسئله غرس، تطبیق در امتثالی که لازمه اش ضرر مالی است و تطبیق در مسئله دابه.
از جمله نکات مثبت کتاب، حاکی بودن آن، از احاطه آقا ضیاء بر نظریات استادش، مرحوم
آخوند خراسانی است که در بعضی موارد اشتباهات دیگران را تصحیح می‌کند.
از دیگر نکات باارزش آن، این است که در بعضی پاورقی‌ها تغییر نظر آقا ضیاء بیان شده است؛ مثل: «و حیث رجع الاستاذ دام ظله عن اطلاقه، قربنا الحل علی ما سیاتی منه دام ظله، فلا تغفل فی طی الحل».
از جمله خصوصیات کتاب، خلاصه بودن و مختصر بیان کردن مباحث است، بنابراین آقا ضیاء، نظریات
شیخ طوسی،
علامه حلی، محقق، ابن ادریس و بزرگان معاصرش را مطرح نمی‌کند و فقط به صورت بسیار خلاصه مبانی نظریات را طرح و بررسی می‌کند و بیشتر، نظریات
شیخ اعظم مرتضی انصاری، آخوند خراسانی،
شیخ الشریعه اصفهانی و
مرحوم نایینی را بیان می‌کند.
حواشی کتاب بسیار مفید بوده و از تنوع خاصی برخوردار است. این حواشی، شامل ذکر منابع و مآخذ و بیان نظریات علمای قبل و تحلیل نظریات و حتی زندگی نامه مختصر آخوند خراسانی و شیخ الشریعه می‌باشد.
از این کتاب فقط یک نسخه خطی در کتاب خانه علامه سید محمد حسین حسینی جلالی در ۲۷ صفحه وجود دارد که هر صفحه حاوی ۲۱ سطر است.
نکته مهم اینکه آقا ضیاء الدین عراقی این کتاب را مطالعه کرده و پس از تغییراتی در عبارت‌های آن، در انتها با خط شریفشان این گونه نوشته‌اند: «و لقد اجاد فی ما افاد من ضبط ما استفاد شکر الله سعیه آمین». این عبارت، به کتاب و نسخه آن اعتبار خاصی بخشیده است.
این نسخه را مؤلف و مقرر کتاب، سید مرتضی خلخالی، در سال ۱۳۸۹، به علامه سید محمد حسین جلالی سپرده است.
نسخه موجود در برنامه، توسط دفتر تبلیغات اسلامی
حوزه علمیه قم، در سال ۱۴۱۸ ق، انتشار یافته است.
تحقیق و تصحیح کتاب، توسط سید قاسم حسینی جلالی، در سال ۱۴۱۷، به پایان رسیده و برای هر قسمت، عنوانی مشخص شده تا موضوعات کتاب مشخص شده و مطالعه آن آسان باشد.
محقق، بعضی از عبارت‌های مشکل را شرح داده و بعضی از مباحث مورد نیاز را که آقا ضیاء متعرض نشده است، تبیین نموده‌اند. احادیث و
روایات را استخراج نموده و مراجع کتب
حدیث را مشخص نموده است. هم چنین مراجع و منابع اقوالی را که محقق عراقی در کتاب آورده بیان نموده است.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
