فوائح الجمال و فواتح الجلال (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«فوائح الجمال و فواتح الجلال»، نفیس‌ترین اثر عرفانی است که توسط احمد بن عمر بن محمد بن عبدالله خیوقی خوارزمی، مشهور به نجم الدین کبری،
به زبان عربی ، به نگارش درآمده است.وی، در سال ۵۴۰ ق، در شهر خیوق خوارزم چشم به جهان گشود و در سال ۶۱۸ ق، در فتنه ی مغول به
شهادت رسید.
گرچه، مؤلف، مباحث خود را تحت عناوینی کلی، همچون «تصدیر»، «مسئلة» و «فصل» بیان کرده، ولی محقق کتاب، عناوین جانبی متعدد و متنوعی را متناسب با هر مبحث برگزیده و در صدر آن قرار داده است.
پاره‌ای از مطالب کتاب:
راه‌های مجاهده عبارتند از: تقلیل غذا، ترک اختیار و افناء آن در اختیار شیخ کامل.
طریقت جنید عبارت است از: دوام
وضو ، دوام
صوم ، دوام
سکوت ، دوام خلوت، دوام
ذکر ، دوام نفی خواطر، دوام ترک اعتراض نسبت به خدای سبحان.
آتش ذکر، صافی است و به سرعت
انسان را به کمالات می‌رساند، ولی
آتش شیطان ، کدر و ظلمانی است.
وجود، مرکب از ارکان چهارگانه ی
خاک ،
آب ، آتش و هوا می‌باشد.
مشاهدات عروجیه، قابل تعبیر هستند.
قلب، لطیفه‌ای است که دائما از حالتی به حالت دیگر تقلب پیدا می‌کند و هم چنین چون قلب،
قلب وجود و معانی است، لذا به این نام خوانده می‌شود.
وجود، شی ء واحدی نیست؛ بنابراین، هیچ وجودی نیست مگر اینکه بالاتر از آن وجودی دیگر اخص و احسن از آن هست تا آنجا که منتهی به وجود حق می‌شود.
مراتب سه گانه نفس، عبارت است از: نفس اماره، نفس لوامه و نفس مطمئنه.
مشاهده، بر دو نوع است: مشاهده ی ادنی و مشاهده ی اعلی.
نفس، شیطان و ملک، هیچ کدام، اشیائی بیرون از تو نیستند، بلکه تو خود، همه آنهایی، هم چنان که
آسمان ،
زمین ، کرسی،
بهشت ،
دوزخ ،
موت و
حیات ، در اندرون تواند.
فناء بر دو گونه است: یکی، فنای در صفات حق که این فنای در فردانیت است و دیگری، فنای در ذات او که این فنای در وحدانیت می‌باشد.
نهایات محبت، بدایات عشق است و محبت، در قلب است و
عشق ، در روح.
حال، به منزله ی اسباب سفر است و مقام، به منزله منازل طریق است.
در عرفان، سه درجه وجود دارد:
عرفان عامه ،
عرفان خاصه و عرفان خاصة الخاصة. در عرفان عامه، استدلال به
آیات ظاهره است. در عرفان خاصه، استدلال به آیات ظاهره و باطنه و در عرفان خاصة الخاصة، استدلال به نصب کننده آیات بر آیات می‌باشد.
صوفی، ابن الوقت است و هیچ گاه به گذشته و آینده نگاه نمی‌کند، چون تضییع کننده وقت است.
برای همت، بدایات و نهایات است؛ بدایات همت، عبارت است از: اراده، طلب، ربط، تصرف و کون.
سالک ذاکر، به مقامی می‌رسد که به او گفته می‌شود: ذکر مگو تا ببینی ذکر چگونه تو را یاد می‌کند! او دیگر مذکور است، نه ذاکر و
انسان ، همواره مذکور حق است، ولی بر اثر تاریکی‌های فراوان و حجاب‌های ستبر، آن را نمی‌شنود و نمی‌یابد.
خمود و جمود، دو حالند متعاقب یک دیگرند.
سهل بن عبدالله تستری، به مریدانش می‌گوید: وقتی
مصیبتی بر شما وارد می‌شود، هیچ وقت آخ نگویید، زیرا آخ اسم شیطان است، بلکه آه بگویید، چون اسم
الله است.
هویت، دوتاست: یکی، هویت او و دیگری، هویت تو؛ وقتی تو هویت خویش را فانی کردی، هویت او باقی می‌ماند.
کتاب، توسط یوسف زیدان، تصحیح و تحقیق شده است. وی، در آغاز کتاب، مقدمه‌ای مفصل مشتمل بر شرح زندگی مؤلف و شیوه کار و مؤلفات او و روش تحقیق خویش ذکر کرده است و در پایان کتاب، تحت عنوان «فهارس التحقیق»، فهرست‌هایی را از آیات،
احادیث ، اعلام، مفردات، قوافی، مواضع، مواضیع، مراجع تحقیق و مصادر دراسه و فهرست موضوعات گنجانده است و در پاورقی‌ها، به بیان اختلاف نسخ، تخریج آیات و احادیث نبوی، توضیح نکات دقیق متن و شرح مصطلحات صوفیه پرداخته است.
نرم افزار عرفان۳،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
