فعل مشتق
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فعل
مشتق یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به‌معنای فعل انشقاق یافته از لفظ دیگر است.
لفظ مفرد بر سه قسم است:
اسم و
فعل و
حرف. منطقیان فعل را کلمه خوانند و حرف را
ادات. لفظ مفرد به لحاظ دیگر، بر دو قسم است:
مشتق و موضوع.
هرگاه لفظی به لحاظ مشاکلت معنوی و لفظی از لفظ دیگری منشق گردیده باشد آن را "
مشتق" می‌نامند مانند لفظ‌های نصیر، ناصر و منصور که از لفظ "نَصْر" منشق گردیده‌اند. اسم، یا موضوع است مانند: "ضَرْب"، و یا
مشتق است مانند: "ضارب" و "مضروب"؛ ولی فعل در بیشتر لغات
مشتق است، چنان که در
لغت عرب مشتق از اسمی است که آن را
مصدر می‌خوانند.
فعل متضمن یا مستلزم چهار چیز است: معنا، محل برای آن معنا، حدوث معنا در آن محل، و زمان حدوث. چنان که در "ضَرَبَ"، ضَرْب معنا است و محل، چیزی (ضمیر) است که به جای فاعل است، چون فعل مقتضی فاعلی است هر چند در لفظ، نامعین باشد، و حدوث ضرب در ضارب، آن معنایی است که از ضرب فهمیده می‌شود. و زمان حدوث
زمان ماضی است. و "ضَرَبَ" در جمله "ضَرَبَ زیدٌ" دالّ بر سه چیز (معنا، حدوث معنا و زمان حدوث) است و محل فعل به لفظ دیگر یعنی زید تعلق گرفته که در
علم نحو آن را "
فاعل" گویند. و گاهی معنا نیز به لفظ دیگر تعلق می‌گیرد و فعل، فقط دالّ بر دو چیز (حدوث معنا و زمان حدوث) است، مانند: کان زیدٌ ضارباً. چنین فعلی را "
ناقص" خوانند و منطقیان آن را "
کلمه وجودی" می‌گویند.
در تنظیم این مقاله از منبع ذیل استفاده شده است:
•
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «فعل مشتق»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۱۶.
