فَعْل (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فعْل از
واژگان نهج البلاغه است که اگر
فَعْل (به فتح فاء) باشد به معنای كار كردن و اگر
فِعْل (به کسر فاء) باشد به معنای کار است.
از اين ماده و مشتقاتش موارد بى‌شمارى در «
نهج‌البلاغه» آمده است.
فَعْل كار كردن، و
فِعْل كار است.
در
قاموس آمده است:
الْفِعْلُ بِالكَسر حَركَةِ الاِنسان ... وَ بِالفَتحِ مَصدر. در
قرآن مجید با كسر اوّل نيز
مصدر آمده است:
(وَ أَوْحَيْنا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْراتِ وَ إِقامَ الصَّلاةِ وَ إِيتاءَ الزَّكاةِ) فَعْلَة (به فتح فاء و لام و سکون عین) به معناى دفعه.
فَعّال (به فتح فاء و تشدید عین) صیغه مبالغه و از
اسماء حسنی است.
«
أفاعيل» جمع
فَعّال و آن جمع
فِعْل است.
محمد عبده گويد:
أفْعولَه به معنى كار بد و جمع آن
أفاعيل است.
به برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» به‌کار رفته است، اشاره می‌شود:
امیرالمومنین در حكمتی چنین می‌فرمایند:
«افعَلوا الخَیرَ وَ لا تَحقِروا مِنهُ شَیئاً فَإِنَّ صَغیرَهُ کَبیرٌ وَ قَلیلَهُ کَثیرٌ.» «كار
خیر را انجام دهيد، و كم آن را نيز ناچيز ندانيد، زيرا كوچک آن، بزرگ و كم آن زياد است.»
و نيز فرموده اند:
«تَوَقَّوُا الْبَرْدَ فی أَوَّلِهِ وَ تَلَقَّوْهُ فی آخِرِهِ فَإِنَّهُ یَفْعَلُ فی الْأَبْدانِ کَفِعْلِهِ فی الْأَشْجارِ.» «بپرهيزيد از
سرما در آغازش (در
پاییز) و استقبال كنيد از آن در آخرش (نزديک
بهار) زيرا در بدن‌ها همان مى‌كند كه با درختان مى‌كند. در آغاز خشک مى‌كند و در آخر برگ مى‌آورد.»
توضیح این حکمت در «برد»
گذشت.
آن حضرت (علیه‌السلام) به
معاویه مى‌نويسد:
«فَأَرادَ قَوْمُنا قَتْلَ نَبِیِّنا وَ اجْتِیاحَ أَصْلِنا وَ هَمّوا بِنا الْهُمومَ وَ فَعَلوا بِنا الْأَفاعیلَ.» يعنى
«
قریش در اوّل كار خواستند
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) را بكشند و ريشه ما را بر كنند و قصد كردند كه اندوهها بر ما وارد كنند و كارهاى زشتى يا كارهاى زيادى بر عليه ما كردند.»
از این ماده چندین مورد در «نهج البلاغه» آمده است.
•
بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله « فعل »، ج۲، ص۸۲۲.
