• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

فضل امام خیرآبادی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


فضل امام خیرآبادی، عالم و حکمت شناس و مؤلف هندی قرن سیزدهم است.


وی فرزند محمد ارشد هرگامی بود. نسبتش به شیرملک ‌بن عطا ملک می‌رسد که در ناحیه‌ای از ایران حکومت داشت. جدّ اعلای شیر ملک، به قولی، خلیفه عمر بوده است؛
[۱] عبدالحی‌ بن فخرالدین الحسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۳۸۳، حیدر آباد دکن ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹.
البته در صحت این نسب نامه و از نسل عمر بودن فضل امام تردید وجود دارد.
[۲] اکبر ثبوت، فیلسوف شیرازی در هند، ج۱، ص۱۴۱، پانویس۲، تهران ۱۳۸۰.
[۳] اکبر ثبوت، فیلسوف شیرازی در هند، ج۱، ص۲۸۷، پانویس۱، تهران ۱۳۸۰.
پدر فضل امام، مردی نیک بود و با مولانا احمدالله محدّث خیرآبادی، که از مدرسان شرح الهدایه ملاصدرا بود، بیعت کرد.

فضل امام تحصیلات رسمی را در خیرآباد نزد سید عبدالواجد کرمانی خیرآبادی به پایان رساند.
[۴] رحمان‌علی ناروی، تذکره علمای هند (تحفة الفضلاء فی تراجم الکملاء)، ص۱۳۶، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۳.
بنابه گزارش اختر راهی،
[۵] اختر راهی، تذکره مصنفین درس نظامی، ج۱، ص۱۹۰، لاهور ۱۳۹۸/ ۱۹۷۸.
او از محضر ملامحمد ولی فرنگی محلی نیز بهره‌مند شد و در علوم و فنون گوناگون به استادی رسید. وی در طریقت با شاه ‌ صلاح‌الدین گوپاموی بیعت کرد.

فضل امام از مدرسان و مروّجان علوم عقلی بود و در منطق و حکمت از همه معاصران خود برتر شمرده می‌شد.
[۶] رحمان‌علی ناروی، تذکره علمای هند (تحفة الفضلاء فی تراجم الکملاء)، ص۱۶۲، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۳.
برخی گفته‌اند که از فقه و حدیث چندان بهره‌ای نداشته است.
[۷] عبدالحی‌ بن فخرالدین الحسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص ۳۸۳، حیدر آباد دکن ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹.
فرزند او فضل حق ، صدرالدین دهلوی متخلص به آزرده، و شاه غوث علی پانی پتی از شاگردان او بودند.
[۸] عبدالحی‌ بن فخرالدین الحسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص ۲۲۶، حیدر آباد دکن ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹.
[۹] اختر راهی، تذکره مصنفین درس نظامی، ج۱، ص۱۹۱، لاهور ۱۳۹۸/ ۱۹۷۸.


فضل امام در دهلی به مناصب مهم حکومتی، از جمله صدرالصدور، نایل شد.
[۱۰] یونس سامرایی، علماء العرب فی شبه القارة الهندیة، ج۱، ص۶۵۹، بغداد ۱۹۸۶.
وی در اواخر عمر در زادگاه خود، خیرآباد، اقامت گزید. او در ۱۲۴۴ درگذشت. غالب، شاعر پارسی‌گوی مشهور هند، قطعه شعری فارسی به عنوان مرثیه و مادّه تاریخ وفات او سرود.

برخی از آثار او عبارت‌اند از: المرقاة المیزانیة، در منطق، که رساله درسی بود و نواده او عبدالحق آن را شرح کرده و به اردو نیز ترجمه شده است‌؛ تشحیذالاذهان فی شرح بدیع المیزان، در منطق؛ شرح یا حاشیه بر افق المبین میرداماد؛ تلخیص شفای ابن ‌سینا؛ آمدنامه، در دستور زبان فارسی؛ نخبة‌السیر، در تاریخ پادشاهان؛ خلاصة‌التواریخ؛ و تراجم‌الفضلا، به فارسی، مشتمل بر زندگی‌نامه علما و فضلای منطقه او در لکهنو. این کتاب با ترجمه انگلیسی آن به قلم بزمی انصاری، در۱۳۳۵ش/ ۱۹۵۶ در کراچی به چاپ رسید‌ه است.
[۱۱] اختر راهی، تذکره مصنفین درس نظامی، ج۱، ص۱۹۳، لاهور ۱۳۹۸/ ۱۹۷۸.
[۱۲] احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۱۰، ص۱۳۴ـ۱۳۶، اسلام آباد۱۳۶۷ش/ ۱۴۹۸/ ۱۹۸۸.


(۱) ای ـ ایس انصاری (واداره)، ذیل «فضل امام» در اردو دایرة‌المعارف اسلامیه، لاهور ۱۳۸۴ـ۱۴۱۰/ ۱۹۶۴ـ۱۹۸۹.
(۲) اختر راهی، تذکره مصنفین درس نظامی، لاهور ۱۳۹۸/ ۱۹۷۸.
(۳) اکبر ثبوت، فیلسوف شیرازی در هند، تهران ۱۳۸۰.
(۴) عبدالحی‌ بن فخرالدین الحسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، حیدر آباد دکن ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹.
(۵) یونس سامرایی، علماء العرب فی شبه القارة الهندیة، بغداد ۱۹۸۶.
(۶) احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، اسلام آباد۱۳۶۷ش/ ۱۴۹۸/ ۱۹۸۸.
(۷) رحمان‌علی ناروی، تذکره علمای هند (تحفة الفضلاء فی تراجم الکملاء)، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۳.

۱. ↑ عبدالحی‌ بن فخرالدین الحسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۳۸۳، حیدر آباد دکن ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹.
۲. ↑ اکبر ثبوت، فیلسوف شیرازی در هند، ج۱، ص۱۴۱، پانویس۲، تهران ۱۳۸۰.
۳. ↑ اکبر ثبوت، فیلسوف شیرازی در هند، ج۱، ص۲۸۷، پانویس۱، تهران ۱۳۸۰.
۴. ↑ رحمان‌علی ناروی، تذکره علمای هند (تحفة الفضلاء فی تراجم الکملاء)، ص۱۳۶، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۳.
۵. ↑ اختر راهی، تذکره مصنفین درس نظامی، ج۱، ص۱۹۰، لاهور ۱۳۹۸/ ۱۹۷۸.
۶. ↑ رحمان‌علی ناروی، تذکره علمای هند (تحفة الفضلاء فی تراجم الکملاء)، ص۱۶۲، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۳.
۷. ↑ عبدالحی‌ بن فخرالدین الحسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص ۳۸۳، حیدر آباد دکن ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹.
۸. ↑ عبدالحی‌ بن فخرالدین الحسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص ۲۲۶، حیدر آباد دکن ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹.
۹. ↑ اختر راهی، تذکره مصنفین درس نظامی، ج۱، ص۱۹۱، لاهور ۱۳۹۸/ ۱۹۷۸.
۱۰. ↑ یونس سامرایی، علماء العرب فی شبه القارة الهندیة، ج۱، ص۶۵۹، بغداد ۱۹۸۶.
۱۱. ↑ اختر راهی، تذکره مصنفین درس نظامی، ج۱، ص۱۹۳، لاهور ۱۳۹۸/ ۱۹۷۸.
۱۲. ↑ احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۱۰، ص۱۳۴ـ۱۳۶، اسلام آباد۱۳۶۷ش/ ۱۴۹۸/ ۱۹۸۸.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «فضل امام خیرآبادی»، ج۱۶، ص۷۲۹۰.    




جعبه ابزار