فحوا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فَحوا یعنی
مفهوم؛ مقابل
منطوق است.
فحوا در
اصطلاح اصولیان عبارت است از
مدلول التزامی جمله. مراد از مدلول التزامی آن است
که لفظ به
دلالت مطابقی بر آن دلالت ندارد؛ لیکن به اعتبار اینکه مدلول، لازم مفاد جمله است، بر آن دلالت می‌کند.
فحوا در
کلمات با اضافه به خطاب در مقابل
دلیل الخطاب و
لحن الخطاب نیز به کار رفته است.
مراد از فحوای خطاب که از آن به
مفهوم موافق نیز تعبیر می‌شود مفهومی است که به اولویت از لفظ استفاده می‌شود؛ هرچند لفظ با دلالت مطابقی بر آن دلالت ندارد، مانند
حرمت کتک زدن
والدین که از حرمت گفتن «
اُفّ» به آنان به اولویت استفاده می‌شود؛ زیرا
نهی از افّ گفتن
فرزند به
پدر و
مادر با آنکه افّ کمترین حدّ بی
احترامی است به طریق اولی بر نهی از کتک زدن آنان دلالت دارد.
از
احکام مرتبط با آن در بابهای مختلف از قبیل
صلات،
طلاق،
وکالت و
قضاوت سخن گفته‌اند.
فحوای کلام همچون منطوق آن در مقام فهم مقصود گوینده، نزد
عقلا مورد اتکا و استناد و دارای آثار است. شارع مقدس نیز عقلا را ردّ نکرده است. در ذیل به نمونه‌هایی از آن اشاره می‌شود.
تصرف در مال دیگری بدون
رضایت او
حرام است. رضایت از
اذن مالک به دست می‌آید؛ خواه اذن، مفاد صریح
کلام او باشد یا از مفهوم سخنش فهمیده شود.
اگر کسی به فرزند بودن نوزادی
اقرار کند، پس از آن نمی‌تواند فرزندی او را
انکار نماید؛ خواه اقرارش صریح باشد یا از مفهوم کلامش فهمیده شود، مانند آنکه کسی در مقام تبریک به او بگوید: خداوند این فرزند را برایت مبارک گرداند و او در پاسخ بگوید
آمین یا
ان شاء اللّه.
وکیل حق ندارد دیگری را برای مورد
وکالتش وکیل بگیرد؛ بلکه خود باید به کار مورد
وکالت اقدام کند، مگر در صورت اذن صریح یا فحوایی به داشتن چنین حقی. اذن فحوایی مانند آنکه مورد
وکالت به قدری گسترده و زیاد باشد که عادتاً از عهده یک نفر بر نمی‌آید و یا
وکیل شأنش برتر از انجام دادن مورد
وکالت باشد.
قاضی منصوب از جانب
امام علیه السّلام در صورتی که برای انتخاب جانشین
اذن داشته باشد، می‌تواند کسی را به عنوان جانشین برگزیند؛ خواه امام علیه السّلام صریحاً به او اذن داده باشد و یا از فحوای
حکمش فهمیده شود، مانند آنکه قلمرو
قضاوت به قدری گسترده باشد که عادتاً از عهده یک نفر بر نمی‌آید.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۶۵۰، برگرفته از مقاله «فَحوا».
