غازان نامه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
غازاننامه، کتابی منظوم در تاریخ ایلخانان، به
فارسی، اثر سرودۀ
نورالدین محمد نوری اژدری، در سدۀ هشتم است.
نام کامل این کتاب غازاننامۀ منظوم است. تاریخ دقیق به گفتۀ خود نوری اژدری،
سرودن نگارش این اثر به گفته مؤلف آن در
سال ۷۵۸ آغاز شده و تا سال ۷۶۳ ادامه یافته است.
نام کامل این کتاب غازاننامه منظوم است سروده نورالدین محمد نوری اژدری است.
خواندمیر از
شمسالدین کاشی به عنوان صاحب تاریخ غازانخان یاد کرده و افزوده که وی در زمان
سلطان ابوسعید ایلخانی درگذشته است.
صفا نوری اژدری را پسر شمسالدین کاشی دانسته وگفته که وی اثر پدرش را به نام خود درآورده است. و مصحح غازاننامه
اثری منظوم از شمسالدین کاشی را اثری مستقل از غازان نامۀ منظوم دانسته است.
بیشتر اشعار غازاننامه دربارۀ غازانخان، ایلخان
مغول ، است و به همین سبب این کتاب، غازاننامه نامیده شده است.
دربارۀ سرآیندۀ این اثر اطلاع چندانی در دست نیست. او تنها در خلال اشعارش دربارۀ خود اطلاعات مختصری داده و به تخلص خود، که «نوری» است اشاره کرده است.
در ابتدای این اثر مقدمۀ منثوری وجود دارد که اطلاعاتی درباره مؤلف داده استو اینکه احتمالاً کاتب غازاننامه، آن را یک قرن پس از سراینده، آن نگاشته است.
بنا براین مقدمه، نوری اژدری که با لقبهای بلندی از او یاد شده، پسر خواجه شمسالدین محمد اژدری است که در ایام حکومت غازانخان مقام وزارت داشته است.
اما در صحت این مطلب تردید است، زیرا در هیچیک از آثاربجا در دورۀ غازانخان و همچنین کتابهایی که در ذکر وزیران است، ذکری از نام وی نیامده است تا بتوان این موضوع را به اثبات رساند.
بنابه نوشته خود مؤلف، هنگام آغاز سرودن کتاب (نگارش ۷۵۸)، پنجاه سال داشته و بنا براین، احتمالاً تاریخ تولد وی در ۷۰۸ بوده است.
بنا بر اطلاعات مقدمۀ منثور کتاب، نوری در چهارده سالگی به
تحصیل در
علم طب و،
نجوم و
ریاضی مشغول بوده است و در همان زمان به مداوای سلطان اویس (ﺣﻜ: ۷۵۷ـ۷۷۶) که
بیمار بود پرداخته و به همین سبب، مبلغ صد هزار
دینار غازانی که مقرری پدرش بود دریافت کرده است. پس از آن تصمیم گرفت به نشانه تشکر اشعاری بسراید.
اما براساس تاریخ احتمالی تولد وی، سلطان اویس در آن هنگام هنوز به حکومت نرسیده بوده است. همچنین در مقدمه این اثر آمده است که نوری اژدری منظومهای ده هزار بیتی سروده است، اما اما این امر با شمارش ابیات منطبق نیست.
نوری اژدری اثرش را به نام سلطان اویس سروده است و در چندین جای کتاب، وی را مدح نموده است.
درباره مذهب وی نیز میتوان گفت که تمایلات شیعی داشته و آقابزرگ طهرانی
او را در زمرۀ مؤلفان
شیعه آورده، هرچند که وی در آغاز منظومهاش، به رسم سخنوران
اهلسنت ،
خلفای راشدین را نیز
مدح کرده است.
انگیزه نگارش این منظومه، به تصریح نگارنده اینطور بیان داشته که چون به سن پیری رسیده و می خواسته نامش از روزگار محو نشود، دست به سرودن غازاننامه پرداخته است
وی در تدوین اثرش از شاهنامه فردوسی پیروی کرده است.
سال درگذشت نوری اژدری مشخص نیست.
غازاننامه با اشعاری در
ستایش خداوند ، در مراتب خرد و آفرینش عالم و ستایش
حضرت محمد - صلیاللهعلیهوآلهوسلم -آغاز شده است
و با
مدح سلطان اویس جلایری
ادامه مییابد. او اشعارش را با ذکر پادشاهی
چنگیزخان ،
اوگتای ،
هولاکو ، اباقاخان، احمد تگودار، ارغون، گیخاتو و نبرد امرایی چون امیرنوروز ادامه میدهد.
ضمن آنکه وی در خلال این اشعار، اخبار راجع به وقایعی که مربوط به غازانخان نیز بوده است ذکر کرده است
محتوای این اثر بیشتر درباره پادشاهی غازانخان است و از این پس به حکومت رسیدن غازانخان و وقایع جزئی آن پرداخته شده است، وقایعی چون جنگهای مختلف امیرنوروز، چون جنگ با ترکان،
رفتن غازانخان به
بغداد ،
نامهنگاریهای امیرنوروز باه پادشاه
مصر و
شام ،
وزارت رشیدالدین فضلالله،
ازدواج غازان با کرامون خاتون،
جنگ غازانخان با
مصر و
شام ،
بازگشت غازان به
آذربایجان و
مهمان شدن توسط
خواجهنصیرالدین طوسی ،
که البته این مطلب صحت تاریخی ندارد،. زیرا خواجه نصیرالدین طوسی (متوفی ۶۷۲) معاصر با هولاکوخان بوده است و در این زمان مذکور، در قید
حیات نبوده است.
در ادامه دوره دوم جنگ غازانخان با مصر و شام.
خطبه خواندن غازان.
از میان بردن آیینهای بد و بنیان نهادن آیینهای خوب، همچون از میان بردن رسم
قمار و
شراب ،
اندرز دادن غازانخان به رعایا و ولیعهد قرار دادن
اولجایتو ،
و بنا کردن قبّه مسجد و مدرسه ارس و ابواب البّر و موقوفات آن و شروطی که برای رعایایش مقرر کرده بود.
آخرین مطلب کتاب وفات غازانخان است.
در پایان ذکر شده است که کتاب این اثر توسط خطوطی شروانی در سال ۸۷۳ در تبریز بوده است.
این منظومه در قالب مثنوی و در
بحر متقارب سروده شده و در آن از لغات کهن زبان
فارسی استفاده شده است
و در آن حکایت و،
لطیفه و، داستان
به کار رفته است و اشعاری در وصف بهار و
و شکار کردن غازانخان وجود دارد.
غازاننامه در مقایسه با آثاری چون چنگیزنامه اثر احمد تبریزی و
ظفرنامه اثر
حمدالله مستوفی ، منظومهای متوسط سنجیده میشود و با اشکالات از لحاظ ادبی بر آن وارد است و از نظر تاریخی درخور توجه است و موضوع آن از روی کتاب
جامعالتواریخ ، اثر
رشیدالدین فضلالل ه، به نظم درآمده است.
هرچند براون
غازاننامه را از نظر تاریخی و ادبی دارای امتیاز خاصی ندانسته است.
از این اثر تنها یک نسخه خطی وجود دارد که در کتابخانۀ کیمبریج موجود است. این نسخه نسخه منحصر به فرد و به خط
نستعلیق است که
ناسخ آن در
تبریز آن را برای اوزونحسن نوشته است.
این
منظومه در ۱۳۸۱ش، به تصحیح محمود مدبّری، در
تهران به چاپ رسیده است.
(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی.
(۲) خواندمیر.
(۳) ذبیحالله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، تهران ۱۳۶۳ش.
(۴) منزوی.
(۵) نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
(۶) Edward G Browne, A Lliterary History of Persia, Cambridge ۱۹۵۶.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «غازاننامه»، شماره ۷۲۸۹.