عکس مستوی قضیه شرطیه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

عکس مستوی قضیه شرطیه، به‌معنای جابه‌جایی مقدّم و تالی قضیه شرطیه با تحفّظ بر کیف و صدق قضیه است.

---

عکس مستوی قضیه شرطیه متصله (اعم از متصله لزومیه و اتفاقیه) از طریق جابه‌جایی مقدم و تالی به دست می‌آید و به لحاظ صدق و کیف، تابع قضیه اصل است، اما به لحاظ کمیت و کلی و جزئی‌ بودن (که در قضیه شرطیه، به معنای دوام و استمرار حکم یا عدم دوام آن است)، متفاوت از قضیه اصل است؛ به این شرح:

۱.۱ - انعکاس قضیه متصله موجبه کلیه

عکس مستوی قضیه متصله موجبه کلیه، موجبه جزئیه است؛ مثال: عکس مستوی قضیه متصله لزومیه «هر گاه کسی حصبه داشته باشد تب دارد» عبارت است از: «گاه می‌شود که چون کسی تب‌دار است، حصبه داشته باشد». مثال دیگر: عکس مستوی قضیه «کلّما کانت الشمس طالعةً فالنهارُ موجودٌ» عبارت است از: قد یکون اذا کان النهارُ موجوداً کانت الشمسُ طالعةً.

۱.۲ - انعکاس قضیه متصله موجبه جزئیه

عکس مستوی قضیه متصله لزومیه موجبه جزئیه، موجبه جزئیه است؛ مثال: عکس مستوی قضیه «گاهی اگر در خانه گرما وجود داشته باشد بخاری روشن بوده است» عبارت است از: «گاهی اگر بخاری روشن بوده، در خانه گرما هست». مثال دیگر: عکس مستوی قضیه «قد یکون اذا کانت الشمس طالعةً فالنهارُ موجودٌ» عبارت است از: قد یکون اذا کان النهارُ موجوداً کانت الشمسُ طالعةً.

۱.۳ - انعکاس قضیه متصله سالبه کلیه

عکس مستوی قضیه متصله لزومیه سالبه کلیه، سالبه کلیه است؛ مثال: عکس مستوی قضیه «هرگز چنین نیست که چون مثلثی قائم الزاویه باشد، متساوی الاضلاع باشد» عبارت است از: «هرگز چنین نیست که چون مثلثی متساوی الاضلاع باشد، قائم الزاویه باشد». مثال دیگر: عکس مستوی قضیه «لیس البتّة اذا کانت الشمس طالعةً کان اللیلُ موجوداً» عبارت است از: لیس البتّة اذا کان اللیلُ بموجودٍ کانت الشمسُ طالعةً.

۱.۴ - انعکاس قضیه متصله سالبه جزئیه

قضیه متصله سالبه جزئیه عکس لازم الصدق ندارد، زیرا ممکن است در قضیه اصل، مقدم از تالی اعم باشد، آن‌گاه عکس، صادق نخواهد بود؛ مثلاً قضیه متصله لزومیه «گاهی اگر خانه گرم باشد بخاری روشن نبوده است» می‌تواند صادق باشد، اما عکس آن یعنی «گاهی اگر بخاری روشن بوده، خانه گرم نیست» نمی‌تواند صادق باشد.
قضیه شرطیه منفصله دارای عکس نیست، زیرا مفاد قضیه منفصله، عناد بین دو جزء قضیه است و مقدم یا مؤخر کردن اجزا، تغییری درمعنا ایجاد نمی‌کند، از این رو عکس کردن، بی‌فایده است.

---

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• مظفر، محمدرضا، المنطق.    
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال‌ المیزان.
• سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة.    
• علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
• قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
• مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    

---