عکس مستوی سالبه جزئیه منتشره
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عکس مستوی سالبه جزئیه منتشره، به‌معنای جابجایی
موضوع و
محمول قضیه سالبه جزئیه منتشره با تحفّظ بر کیف و
صدق قضیه است.
منطق‌دانان بنا داشته‌اند حکم بیش از ۱۳ قسم از
موجهات را بیان نکنند. به‌همین جهت به عنوان موجهات سیزده‌گانه شهرت یافته‌اند و بر همین اساس،
مختلطات اشکال قیاس را ۱۶۹ قسم دانسته‌اند که نتیجه
ضرب ۱۳ قسم
صغرا در ۱۳ قسم
کبرا می‌باشد و بعد از بیان شش قسم از موجهاتی که عکس سالبه آنها را بیان کرده‌اند، بقیه سالبه‌ها را که غیر منعکس می‌باشند هفت قسم شمرده و آنها را "سوالب هفت‌گانه غیر منعکسه" نام نهاده‌اند.
بنابراین بیشتر منطق‌دانان، حکم انعکاس
منتشره عامه و خاصه (
منتشره مطلقه و منتشره) را صریحاً ذکر نکرده‌اند و در باب انعکاس موجهات نامی از این دو نیاورده‌اند، با آنکه در ترکیبات
مختلطه اشکال اربعه، آنها را بکار برده‌اند.
قطب‌الدین شیرازی در "
درة التاج" در مورد بیان انعکاس موجهات موجبه یک قاعده کلّی ذکر کرده و چنین گفته است: اگر بر اصل هر یک از قضایا،
حینیه مطلقه صادق باشد به حینیه مطلقه منعکس می‌گردد و اگر
مطلقه عامه صادق باشد به مطلقه، و اگر ممکنه صادق باشد به ممکنه منعکس می‌گردد.
از این قاعده می‌توان
استنباط کرد که عکس دو منتشره، حینیه مطلقه لادائمه است زیرا این قضیه بر اصل دو قضیه منتشره صادق است.
حاجی سبزواری گفته است مشروطه خاصه و عرفیه و قضایای ما بعد این دو به
حینیه لادائمه منعکس می‌شوند، و کلمه "ما بعد این دو" ممکن است شامل منتشرتَین نیز بشود، اما اگر موجبه آنها را به سالبه‌ها
قیاس کنیم عکس دو منتشره موجبه، مطلقه عامه خواهد بود زیرا
قطب‌الدین شیرازی بعد از بیان حکم ضروریه و دائمه و مشروطه و عرفیه عامه و خاصه، گفته است سالبه‌های بقیه موجهات منعکس نمی‌شوند،
بنابراین بایستی منتشرتین نیز از قضایای غیر منعکسة السوالب باشند.
علامه حلی نیز در "
الجوهر النضید" آنجا که حکم سوالب غیر منعکسه را بیان کرده، گفته است
وقتیه اخص از
منتشره است و منتشره اخصّ از وجودیه لادائمه، و آن اخصّ از
لاضروریه است و هر گاه وقتیه، که اخص از همه است، منعکس نگردد اعم هم منعکس نخواهد شد زیرا عام، لازم خاص است.
بنابر آنچه از کلمات قوم استفاده می‌شود که در عکس مستوی، سالبه این دو قضیه در حکم هفت قضیه غیر منعکسه است، می‌توانیم موجبه این دو قضیه را هم به آن قضایا
قیاس نموده و بگوییم موجبه منتشرتین نیز به مطلقه عامه منعکس می‌شود.
و در عکس نقیض، موجبه این دو قضیه منعکس نمی‌شود و سالبه کلیه، به مطلقه عامه منعکس می‌گردد.
۱.
منتشره مطلقه موجبه: "کلّ انسان متنفّسٌ بالضرورة وقتاً مّا". عکس: "بعض المتنفّس انسانٌ بالفعل".
۲.
منتشره موجبه: "کلّ انسان متنفّسٌ بالضرورة وقتاً مّا لادائماً (ای: ) لاشئ من الانسان متنفّسٌ بالفعل". عکس: "بعض المتنفّس انسانٌ بالفعل".
منتشره سالبه: "لا شئ من الانسان بمتنفّسٍ بالضرورة وقتاً مّا لادائماً". عکس: "بعضُ غیرِ المتنفّس لیس بلا انسانٍ بالفعل".
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق).
•
سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة. •
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. •
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «عکس مستوی سالبه جزئیه منتشره»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۱.
