عَمّ و عَمّات (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَمّ و عَمّات:
(وَ بَناتِ عَمِّکَ وَ بَناتِ عَمّاتِکَ) عَمّ و عَمّات: واژه
«عَمّ» به معنی «عمو» (برادر پدر) است و جمع آن
«اعمام» می‌شود
که در آیه ۶۱
سوره نور به کار رفته است.
همچنین واژه «عمّات» جمع «عمّه» (خواهر پدر) است.
این بخش از
آیه به
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌گوید:
«دختران عموی تو و دختران عمه‌ها و دختران دائی تو و دختران خاله‌هایی که با تو مهاجرت کرده‌اند این‌ها نیز بر تو حلالند.»
به این ترتیب از میان تمام بستگان تنها
ازدواج با
دختر عموها و دخترعمه‌ها و
دختر دائی‌ها و
دختر خاله‌ها با قید این که با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مهاجرت کرده باشند مجاز و مشروع بوده است.
انحصار در این چهار گروه روشن است، ولی قید مهاجرت به خاطر آن است که در آن روز،
هجرت دلیل بر
ایمان بوده و عدم مهاجرت دلیل بر
کفر و یا به خاطر این است که هجرت امتیاز بیش‌تری به آن‌ها می‌دهد و هدف در آیه بیان
زنان با شخصیّت و با
فضیلت است که مناسب همسری پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌باشند.
به مواردی از کاربرد
عَمَّ در
قرآن، اشاره می‌شود:
(یا اَیُّها النَّبیُّ اِنّا اَحْلَلْنا لَک اَزْواجَکَ اللّاتی آتَیْتَ اُجورَهُنَّ وَ ما مَلَکَتْ یَمینُکَ مِمّا اَفاء اللَّهُ عَلَیْکَ وَ بَناتِ عَمِّکَ وَ بَناتِ عَمّاتِکَ وَ بَناتِ خالِکَ وَ بَناتِ خالاتِکَ اللّاتی‌هاجَرْنَ مَعَکَ وَ امْرَاَةً مّؤْمِنَةً اِن وَهَبَتْ نَفْسَها لِلنَّبیِّ اِنْ اَرادَ النَّبیُّ اَن یَسْتَنکِحَها خالِصَةً لَّکَ مِن دونِ الْمؤْمِنینَ قَدْ عَلِمْنا ما فَرَضْنا عَلَیْهِمْ فی اَزْواجِهِمْ وَ ما مَلَکَتْ اَیْمانُهُمْ لِکَیْلا یَکونَ عَلَیْکَ حَرَجٌ وَ کانَ اللَّهُ غَفورًا رَّحیمًا) (ای پیامبر! ما همسران تو را که مهرشان را پرداخته‌ای برای تو حلال کردیم و همچنین کنیزانی که از طریق غنایمی که
خدا به تو داده است
مالک شده‌ای و
دختران عموی تو و
دختران عمه‌ها و
دختران دایی تو و
دختران خاله‌ها که با تو مهاجرت کردند ازدواج با آن‌ها برای تو جایز است و نیز زن با ایمانی که خود را به پیامبر ببخشد و مهری برای خود نخواهد چنانچه پیامبر بخواهد می‌تواند او را به همسری برگزیند؛ امّا چنین ازدواجی تنها برای تو مجاز است نه دیگر
مؤمنان؛ ما می‌دانیم برای آنان در مورد همسرانشان و کنیزانشان چه حکمی مقرّر داشته‌ایم و
مصلحت آنان چه حکمی را ایجاب می‌کند؛ این به خاطر آن است که مشکلی در ادای
رسالت بر تو نباشد و از این راه حامیان فزون‌تری فراهم سازی و خداوند آمرزنده و مهربان است.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
سوم و چهارمین
طایفه از زنانی که حلالند، یعنی می‌توان با آنان ازدواج کرد،
(وَ بَناتِ عَمِّکَ وَ بَناتِ عَمّاتِکَ) دختر عموها و
دختر عمه‌هایند، بعضی از
مفسرین گفته‌اند: منظور از این دو طایفه زنان قریشند.
(لَیْسَ عَلَی الْاَعْمَی حَرَجٌ وَ لا عَلَی الْاَعْرَجِ حَرَجٌ وَ لا عَلَی الْمَریضِ حَرَجٌ وَ لا عَلَی اَنفُسِکُمْ اَن تَاْکُلوا مِن بُیوتِکُمْ اَوْ بُیوتِ آبائِکُمْ اَوْ بُیوتِ اُمَّهاتِکُمْ اَوْ بُیوتِ اِخْوانِکُمْ اَوْ بُیوتِ اَخَواتِکُمْ اَوْ بُیوتِ اَعْمامِکُمْ اَوْ بُیوتِ عَمّاتِکُمْ اَوْ بُیوتِ اَخْوالِکُمْ اَوْ بُیوتِ خالاتِکُمْ اَوْ ما مَلَکْتُم مَّفاتِحَهُ اَوْ صَدیقِکُمْ لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ اَن تَاْکُلوا جَمیعًا اَوْ اَشْتاتًا فاِذا دَخَلْتُم بُیوتًا فَسَلِّموا عَلَی اَنفُسِکُمْ تَحیَّةً مِّنْ عِندِ اللَّهِ مُبارَکَةً طَیِّبَةً کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلون) (بر نابینا و افراد لنگ و بیمار ایرادی نیست که با شما هم غذا شوند و بر شما نیز ایرادی نیست که از خانه‌های خودتان (خانه‌های فرزندان یا همسرانتان که خانه خودِ شما محسوب می‌شود بدون اجازه خاصّی) غذا بخورید و همچنین خانه‌های پدرانتان، یا خانه‌های مادرانتان، یا خانه‌های برادرانتان، یا خانه‌های خواهرانتان، یا خانه‌های عموهایتان، یا خانه‌های عمه‌هایتان، یا خانه‌های
دایی‌هایتان، یا خانه‌های خاله‌هایتان، یا خانه‌هایی که کلیدهایش در اختیار شماست، یا خانه‌های دوستانتان، بر شما ایرادی نیست که به طور دسته جمعی یا جداگانه غذا بخورید و هنگامی که داخل خانه‌ای شدید، بر خویشتن
سلام کنید، سلام و تحیّتی از سوی خداوند، سلامی پربرکت و پاکیزه. این‌گونه خداوند آیات را برای شما روشن می‌کند، باشد که بیندیشید.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
(مِنْ بُیوتِکُمْ اَوْ بُیوتِ آبائِکُمْ... ) در اینکه خانه‌هایتان را با خانه‌های خویشاوندانتان و بقیه نامبردگان آورده، اشاره است به اینکه در دین اسلام خانه‌های نامبردگان با خانه خود شما فرقی ندارد، چون در این دین مؤمنین، اولیای یکدیگرند و در حفظ خانه و زندگی یکدیگر فرقی با خانه و زندگی خودشان نمی‌گذارند، آن طور که صاحب اختیار و سرپرست خانه خویشند، خانه‌های اقرباء و کسانی که شما
قیم و سرپرستی آنان را دارید و دوستان خویش را نیز سرپرستی می‌کنید. علاوه بر این کلمه بیوتکم شامل خانه فرزند و
همسر انسان نیز می‌شود هم چنان که
روایت هم به این معنا دلالت دارد.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات
قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «عَمّ و عَمّات»، ج۳، ص۲۴۹-۲۵۰.
