عَشر (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَشر:
(وَ اَتْمَمْناها بِعَشْرٍ) عَشر: به معنی عدد «ده» است.
در این
آیه اشاره به یکی دیگر از صحنه‌های زندگی
بنی اسرائیل و درگیری
موسی با آن‌ها شده است و آن جریان رفتن موسی به میعادگاه پروردگار و گرفتن احکام تورات از طریق
وحی و
تکلم با
خدا می‌باشد. نخست می‌گوید:
«ما به موسی (علیه‌السّلام) سی شب (یک ماه تمام)
مواعده کردیم، سپس با ده روز دیگر آن را کامل ساختیم و
وعده خدا با او در چهل شب پایان یافت...»
نخستین سؤالی که در مورد
آیه فوق پیش می‌آید این است که چرا وعده چهل روز یکجا بیان نشده بلکه نخست می‌فرماید سی روز، سپس ده روز به عنوان متمم بر آن می‌افزاید در حالی که در
آیه ۱۵۱
سوره بقره این چهل روز به صورت واحد ذکر شده است.
مفسران درباره این تفکیک، تفسیرهای گوناگونی کرده‌اند، ولی آنچه بیشتر به نظر می‌رسد و با
روایات اهل بیت (علیه‌السّلام) نیز سازگار است این است که گرچه در متن واقع، بنا بر چهل روز بوده امّا خداوند برای
آزمون بنی اسرائیل نخست موسی (علیه‌السّلام) را برای یک مواعده سی روزه دعوت نمود، سپس آن را تمدید کرد، تا
منافقان بنی اسرائیل صفوف خود را مشخص سازند.
از
امام باقر (علیه‌السّلام) چنین نقل شده که فرمود:
هنگامی که موسی (علیه‌السّلام) به وعده‌گاه الهی رفت با قوم خویش قرار گذاشته بود غیبت او سی روز بیشتر طول نکشد، اما هنگامی که خداوند ده روز برآن افزود، بنی اسرائیل گفتند: موسی (علیه‌السّلام) تخلف کرده است و به دنبال آن دست به کارهایی که می‌دانیم زدند.
به موردی از کاربرد
عَشر در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ واعَدْنا مُوسَی ثَلاثینَ لَیْلَةً وَ اَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقاتُ رَبِّهِ اَرْبَعینَ لَیْلَةً وَ قالَ مُوسَی لاَخِیهِ‌هارُونَ اخْلُفْنی فی قَوْمی وَ اَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبیلَ الْمُفْسِدینَ) (و ما با موسی، سی شب وعده گذاشتیم؛ سپس آن را با ده شب دیگر تکمیل نمودیم؛ به این ترتیب، میعاد پروردگارش با او، چهل شبِ تمام شد و موسی به برادرش
هارون گفته بود: «در میان قومم جانشین من باش و امور آن‌ها را
اصلاح کن و از روش
مفسدان، پیروی منما.»)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
(وَ واعَدْنا مُوسی ثَلاثینَ لَیْلَةً وَ اَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقاتُ رَبِّهِ اَرْبَعینَ... ) خدای تعالی در این
آیه مواعده‌ای را که با موسی بسته بود ذکر نموده و اصل آن را سی شب گرفته و با ده شب دیگر آن را تکمیل نموده، آن گاه فرموده که جمعا مواعده با وی چهل شب بوده و در حقیقت این
آیه،
آیه سوره بقره را تفسیر می‌کند که می‌فرمود:
(وَ اِذْ واعَدْنا مُوسی اَرْبَعینَ لَیْلَةً) و توضیح می‌دهد که آن عدد، مجموع دو مواعده اصلی و تکمیلی است و کوتاه سخن اینکه برگشت معنای
آیه به این است که خدای تعالی موسی (علیه‌السّلام) را برای مدت سی شب به درگاه خود و برای گفتگوی با وی نزدیک ساخته و ده شب دیگر برای اتمام آن گفتگوها بر آن مدت افزوده و در نتیجه
میقات پروردگارش چهل شب تمام شده است و اگر حساب را بر روی شب‌ها برده نه روزها و حال آنکه در این مدت موسی روزها هم در میقات به سر برده و معمولا در اینگونه موارد حساب روی روزها برده می‌شود نه شب‌ها، شاید برای این است که غرض از این میقات
تقرب به درگاه خدا و
مناجات با او است که شب‌ها اختصاص بیش‌تری برای این کار داشته و حواس
انسان جمع‌تر و
نفس برای
انس گرفتن آماده‌تر است، آن هم در چنین مناجاتی که در آن
تورات نازل شده است.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «عَشر»، ج۳، ص۱۷۶.
