• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عَسیٰ (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





عَسیٰ (به فتح عین) از واژگان قرآن کریم فعل جامد و به معنای ترجّی و امیدواری در چیز محبوب و ترس در شی‌ء مکروه به کار می‌رود، برخی هم گفته‌اند عسی یعنی طمع کرد و امیدوار شد. عسی در قرآن کریم ۲۸ بار به لفظ «عَسی‌» و دو بار با لفظ «عَسَیْتُمْ» آمده است.



عَسیٰ فعل جامد است به معنی ترجّی و امیدواری در چیز محبوب و ترس در شی‌ء مکروه آید. راغب اصفهانی گوید: عسی یعنی طمع کرد و امیدوار شد. عسی در قرآن ۲۸ بار با لفظ «عَسی‌» و دو بار به لفظ «عَسَیْتُمْ» آمده است.


(وَ عَسی‌ اَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ) «شاید و امید است چیزی را مکروه بدارید حال آنکه برای شما خیر است‌.»
(اَکْرِمِی مَثْواهُ‌ عَسی‌ اَنْ یَنْفَعَنا) «اقامت او را محترم بدار امید است که ما را بهره رساند.»


لفظ «عسی» آنگاه که به بشر نسبت داده شود معنایش صحیح و در جای خودش است که بشر عالم به عواقب نیست و می‌شود این کلمه را به کار برد و بگوید: امید است فلان کار بشود یا فلان شخص بیاید، یا به فلان حاجت برسم، ولی به کار رفتن آن درباره خدا که عالم به عواقب است روی چه میزانی است؟ مثلا در آیاتی نظیر (عَسَی‌ اللَّهُ اَنْ یَکُفَّ بَاْسَ الَّذِینَ کَفَرُوا) (...اميد است خداوند از قدرت كافران جلوگيرى كند...) (فَاُولئِکَ‌ عَسَی‌ اللَّهُ اَنْ یَعْفُوَ عَنْهُمْ) (اميد است خداوند، آنها را مورد عفو قرار دهد...) (فَعَسَی‌ اللَّهُ اَنْ یَاْتِیَ بِالْفَتْحِ اَوْ اَمْرٍ مِنْ عِنْدِهِ) (...چه بسا خداوند پيروزى يا حادثه‌اى از سوى خود به نفع مسلمانان پيش آورد...) خدا می‌داند که کفّ خواهد کرد یا نه، عفو خواهد نمود یا نه، فتح و کار را خواهد آورد یا نه، پس علت به کار رفتن لفظ «عسی» که معنی شاید می‌دهد چیست.؟

۳.۱ - دیدگاه‌ها

به نظر راغب اصفهانی استعمال آن برای ایجاد امید در بندگان است یعنی امیدوار باشید که خدا چنین خواهد کرد. شیخ طبرسی در ذیل آیه اول فرموده: «عسی» در اینگونه موارد به معنی جزم و قطع است، مثل کسی که به دیگری گوید: پروردگارت را در همه امر و نهی اطاعت کن «عسی ان تفلح بطاعته» شاید در اثر اطاعت خدا نجات یابی. «عسی» در اینجا به معنی شک نیست بلکه قطع صرف است که فلاح در طاعت خدا حتمی است.
در تفسیر المیزان ذیل آیه‌ (قُلْ‌ عَسی‌ اَنْ یَکُونَ رَدِفَ لَکُمْ بَعْضُ الَّذِی تَسْتَعْجِلُونَ) (بگو: شايد پاره‌اى از آنچه درباره آن شتاب مى‌كنيد، نزديک و در كنار شما باشد.) از تفسیر ابی السعود نقل شده: عسی، لعلّ، سوف در وعده‌های پادشاهان در جای قطع و حتم است و این کلمات را برای اظهار وقار به کار برند و اشعار می‌کنند که رمز از آنها مانند تصریح از دیگران است بر این مجری است وعده و وعید خدای تعالی آنگاه فرموده: این وجهی است وجیه.
ناگفته نماند: آن در بعضی آیات مثل قول شیخ طبرسی و ابی السعود برای جزم و حتم است مثل‌ (فَاَمَّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَعَسی‌ اَنْ یَکُونَ مِنَ الْمُفْلِحِینَ) (امّا كسى كه توبه كند، و ایمان آورد و عمل صالحى انجام دهد، اميد است از رستگاران باشد.) زیرا مفلح بودن اهل توبه و ایمان و عمل قطعی است ایضا آیه‌ (... مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ اَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَی الزَّکاةَ وَ لَمْ یَخْشَ اِلَّا اللَّهَ‌ فَعَسی‌ اُولئِکَ اَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِینَ) (...به خدا و روز بازپسين، ايمان آورده، و نماز را برپا دارد، و زکات را بپردازد، و جز از خدا نترسد؛ اميد مى‌رود آنها از هدايت‌يافتگان باشند.)
در بعضی دیگر برای ایجاد رجاء در قلب سامع می‌باشد مثل‌ (قالَ‌ عَسی‌ رَبُّکُمْ اَنْ یُهْلِکَ عَدُوَّکُمْ) (...گفت: «اميد است پروردگارتان دشمن شما را هلاک كند...) و مثل‌ (عَسَی‌ اللَّهُ اَنْ یَجْعَلَ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ الَّذِینَ عادَیْتُمْ مِنْهُمْ مَوَدَّةً) (اميد است خدا ميان شما و كسانى از مشرکین كه با شما دشمنى كردند از راه اسلام پيوند محبّت برقرار كند...) در این آیات اهلاک دشمن و جعل مودت جزمی نیست بلکه ظاهرا مقصود ایجاد امید در شنونده است، حتی در آیه‌ (فَاُولئِکَ‌ عَسَی‌ اللَّهُ اَنْ یَعْفُوَ عَنْهُمْ وَ کانَ اللَّهُ عَفُوًّا غَفُوراً) (اميد است خداوند، آنها را مورد عفو قرار دهد؛ و خداوند، بخشنده و آمرزنده است.) حتمیّت عفو را می‌شود از «عَفُوًّا غَفُوراً» استفاده کرد نه از «عسی...». در تفسیر المیزان ذیل آیه ۸۴ نساء فرموده: گذشت که «عسی» دلالت بر رجاء دارد اعم از آنکه قائم به نفس متکلم باشد یا مخاطب.

۳.۲ - نتیجه‌گیری

به نظر نگارنده «عسی» در بعضی جاها برای حتم و در بعضی برای ایجاد رجاء و صورت دوم جاهائی است که اگر بنده به دستور خدا عمل کند وعده خدا جای خویش را خواهد گرفت، به عبارت دیگر وعده خدا مشروط است، مثلا در (عَسی‌ اَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً) (...اميد است پروردگارت تو را به مقامى در خورِ ستايش برساند.) برای ایجاد رجاء و تشویق است تا آن حضرت تهّجد بکند و خدایش به مقام محمود برساند که رساندن به مقام محمود مشروط به تهجد است.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۴، ص۳۵۳-۴۵۵.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۵۶۶.    
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۱، ص۲۹۱.    
۴. شرتونی، سعید، اقرب الوارد، ج۳، ص۵۵۲.    
۵. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۵۶۶.    
۶. بقره/سوره۲، آیه۲۴۶.    
۷. محمد/سوره۴۷، آیه۲۲.    
۸. بقره/سوره۲، آیه۲۱۶.    
۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۴.    
۱۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۱۶۵.    
۱۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲، ص۲۴۷.    
۱۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۵۴۹.    
۱۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۲۸۸.    
۱۴. یوسف/سوره۱۲، آیه۲۱.    
۱۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۳۷.    
۱۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۱، ص۱۰۹.    
۱۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۱، ص۱۴۷.    
۱۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۳۳۸.    
۱۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۲، ص۱۸۶.    
۲۰. نساء/سوره۴، آیه۸۴.    
۲۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۹۱.    
۲۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۵، ص۲۶.    
۲۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۵، ص۳۶.    
۲۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۱۲۸.    
۲۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۵، ص۲۶۸.    
۲۶. نساء/سوره۴، آیه۹۹.    
۲۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۹۴.    
۲۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۵، ص۵۲.    
۲۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۵، ص۸۱.    
۳۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۱۵۱.    
۳۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۶، ص۷.    
۳۲. مائده/سوره۵، آیه۵۲.    
۳۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۱۷.    
۳۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۵، ص۳۷۵.    
۳۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۵، ص۶۱۶.    
۳۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۳۱۹.    
۳۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۵، ص۶۱۶.    
۳۸. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۵۶۶.    
۳۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۱۲۸.    
۴۰. نمل/سوره۲۷، آیه۷۲.    
۴۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۸۳.    
۴۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۳۶۲.    
۴۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۸، ص۱۳۷.    
۴۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۳۸۹.    
۴۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۵۵۷.    
۴۶. قصص/سوره۲۸، آیه۶۷.    
۴۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۹۳.    
۴۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۶۶.    
۴۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۹۵.    
۵۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۴۱۰.    
۵۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۸، ص۲۲۴.    
۵۲. توبه/سوره۹، آیه۱۸.    
۵۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۸۹.    
۵۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۹، ص۲۰۲.    
۵۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۹، ص۲۶۹.    
۵۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۲۲.    
۵۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۱، ص۴۱.    
۵۸. اعراف/سوره۷، آیه۱۲۹.    
۵۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۶۵.    
۶۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۸، ص۲۲۵.    
۶۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۸، ص۲۸۸.    
۶۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۷۱۷.    
۶۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۹، ص۲۲۰.    
۶۴. ممتحنة/سوره۶۰، آیه۷.    
۶۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۵۰.    
۶۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۲۳۳.    
۶۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۳۹۹.    
۶۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۴۰۸.    
۶۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۳۶۸.    
۷۰. نساء/سوره۴، آیه۹۹.    
۷۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۹۴.    
۷۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۵، ص۲۶.    
۷۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۵، ص۳۶.    
۷۴. اسراء/سوره۱۷، آیه۷۹.    
۷۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۹۰.    
۷۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۱۷۵.    
۷۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۳، ص۲۴۱.    
۷۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۶۷۱.    
۷۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۴، ص۱۹۳.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «عسی»، ج۴، ص۳۵۳-۴۵۵.    






جعبه ابزار