عَرْض (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَرْض (به فتح عین) از
واژگان نهج البلاغه به معنای ظهور و اظهار و
عَرَض (به فتح عین و راء) به معنای مال
دنیا اطلاق شده است.
این واژه دارای مشتقاتی است که در
نهج البلاغه به‌کار رفته است، مانند:
•
اِعراض (به کسر الف) به معنای
روگردانی.
•
تَعریض (به فتح تاء) ضدّ
تصریح به معنای به
کنایه سخن گفتن.
حضرت علی (علیه‌السلام) در
توبیخ به یکی از عموزاده‌هایش و
خلافت عمر بن خطاب از این واژه استفاده نموده است.
عَرْض (مثل عقل) به معنای ظهور و اظهار آمده است.
عَرَض (مثل شرف) در
قرآن مجید به مال دنیا اطلاق شده است. در
مجمع البیان آمده است: هر چیز ناپایدار را عرض گویند.
اِعراض به معنای
روگردانی است.
تَعریض ضدّ تصریح و آن به کنایه سخن گفتن است.
برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» استفاده شده به شرح ذیل می‌باشد:
امام (صلوات‌الله‌علیه) در
توبیخ به یکی از عموزاده‌هایش نوشته است:
«وَ عُرِضَتْ عَلَيْكَ أَعْمالُكَ بِالْـمَحَلِّ الَّذي يُنادِي الظّالِمُ فيهِ بِالْحَسْرَةِ.» «ظاهر شود برای تو اعمال تو در محلّی که
ظالم فریاد
حسرت می‌کشد.»
و در
حکمت ۴۴۴ فرموده است:
«الغِنَى و الْفَقْرُ بَعْدَ الْعَرْضِ عَلَى اللهِ.» یعنی: «
غنی و
فقر واقعی بعد از ظهور اعمال انسان در پیشگاه خداست آن وقت معلوم می‌شود غنّی و فقیر واقعی کدام است.»
درباره خلافت عمر بن خطاب فرموده است:
«فَمُنِيَ النّاسُ ـ لَعَمْرُ اللهِ ـ بِخَبْط وَ شِماس، وَ تَلَوُّن وَ اعْتِراض.» «به خدا
قسم مردم مبتلی شدند به
انحراف و چموشی و رنگارنگ شدن و رفتن در غیر راه حقیقی.»
اعتراض از عرض مقابل
طول است و آن رفتن به غلط است گویی در
عرض جادّه می‌رود در حالی‌که در طول آن
حرکت می‌کند.
موارد متعددی از این ماده در
نهج البلاغه آمده است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «عرض»، ج۲، ص۷۱۱.
