عمل به علم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
امام علی (علیه‌السّلام) عالم بی کردار، را به
تیرانداز بی زه تشبیه کرده‌اند.
• « العمل مقرون بالعمل؛ فمن علم عمل؛ و العلم یهتف بالعمل؛ فان اجابه و الا ارتحل عنه.
دانش در کنار عمل است، پس هر کس بداند عمل کند و
علم فریاد به عمل بر می‌آورد، پس اگر اجابت کرد (علم) بماند وگرنه
کوچ کند و برود.»
• « اوضع العلم ما وقف علی اللسان، و ارفعه ما ظهر فی الجوارح و الارکان.
پست‌ترین دانش، آن است که تنها بر سر
زبان است و والاترین دانش آن است که در اعضای
بدن دانشمند آشکار گردد.»
• « اعلم ان لکل عمل نباتا، و کل نبات لا غنی به عن الما، و المیاه مختلفه؛ فما طاب سقیه، طاب غرسه و حلت ثمرته، و ما خبث سقیه، خبث غرسه و امرت ثمرته.
بدان هر عملی
نبات و رویشی است و هر نبات و رویشی بی نیاز از
آب نیست، و آب‌ها مختلف‌اند، آنچه آبیاری‌اش خوب باشد، درختش نیکو و میوه‌اش شیرین است و آنچه آبیاری‌اش بد و ناپاک باشد، درختش پلید و میوه‌اش تلخ خواهد بود.»
« اعملوا لیوم تذخر له الذخائر و تبلی فیه السرائر.
برای آن روزی که اندوخته‌ها را پس انداز می‌کنند و
اسرار فاش می‌گردد، عمل کنید.»
• « قال (علیه‌السّلام) لرجل ساله ان یعظه: لا تکن ممن یرجو الاخره بغیر العمل، و یرجی التوبه بطول الامل، یقول فی الدنیا یقول الزاهدین، و یعمل فیها بعمل الراغبین.
امام علی (علیه‌السّلام) در جواب کسی که پندی خواست، فرمود: آن کس مباش که عمل ناکرده،
امید ثواب آخرت دارد و به آرزوی دراز،
توبه را به تاخیر اندازد، و مباش مثل آنکه گفتار زاهدان دارد و کردار دنیا پرستان.»
• « فلیعمل العامل منکم فی ایام مهله قبل ارهاق اجله، و فی فراغه قبل اوان شغله، و فی متنفسه قبل ان یوخذ بکظمه، ولیمهد لنفسه و قدمه، و لیتزود من دار ظعنه لدار اقامته.
آنان که اهل علم‌اند، پیش از آن که اجل‌شان فرا رسد در ایام
مهلت باید به عمل پردازند و در ایام
فراغت پیش از آن که گرفتار شوند تلاش کنند و قبل از آن که راه گلو بسته شود نفس بکشند! و برای خود و جایی که می‌روند آماده کنند و از این سرا که سرانجام باید کوچ کرد برای منزلگاه ابدی تدارک ببینند.»
• « العامل بالعلم کالسائر علی الطریق الواضح، فلینظر ناظر. اسائر هو‌ام راجع.
آن که از روی آگاهی و علم عمل می‌کند، مانند رهروی است که در جاده روشن قدم برمی دارد، پس باید بنگرد که به پیش می‌رود یا به عقب برمی گردد.»
• « رب عالم قد قتله جهله و علمه معه لا ینفعه.
بسا عالمی که جهل‌اش او را کشت و با این که علم‌اش با او بود، ولی سودی به حالش نکرد.»
• « اعتصموا بالذمم فی اوتادها.
پیمان‌ها را با عمل به مقرراتش، محکم نگه دارید.»
• « لا تجعلوا علمکم جهلا، و یقینکم شکا، اذا علمتم فاعملوا، و اذا تیقنتم فاقدموا.
دانش خود را نادانی و یقینتان را
شک قرار ندهید، هرگاه دانستید به دنبال عمل باشید و چون
یقین پیدا کردید، اقدام نمایید. »
• « الداعی بلا عمل، کالرامی بلا وتر.
خواننده بی کردار، چون
تیرانداز بی زه است.»
• « شتان ما بین عملین! عمل تذهب لذته و تبقی تبعته، و عمل تذهب موونته و یبقی اجره.
چه بسیار دور است فاصله میان دو کردار: کرداری که لذتش می‌رود و گناهش می‌ماند و کرداری که رنجش می‌گذرد و پاداشش می‌ماند.»
• « من قصر فی العمل، ابتلی بالهم.
کسی که در کردار خود کوتاهی کند، گرفتار
غم و
اندوه شود. »
• « الی حارث الهمدانی و احذر کل عمل یرضاه صاحبه لنفسه و یکره لعامه المسلمین. و احذر کل عمل یعمل به فی السر، و یستحی منه فی العلانیه، و احذر کل عمل اذا سئل عنه صاحبه انکره او اعتذر منه.
ای
حارث همدانی از هر عملی که تو را خشنود و مسلمانان را ناپسند می‌آید برحذر باش، از کاری که در پنهانی انجام می‌شود و در آشکار از آن
شرم داری پرهیز کن، از هر کاری که اگر از انجام دهنده‌اش پرسش شود آن را
انکار می‌کند یا پوزش می‌طلبد اجتناب بنما.»
ماهیت انسان‌ها با انواع افکار و اعمال تنوع پیدا می‌کند و هر کس بر اساس کرده‌هایی که داشته و بر آن مداومت دارد، اثر عمل خود را می‌یابد.
امام خمینی در تفسیر آیه
(وَلَکِنَّهُ اَخْلَدَ اِلَی الْاَرْضِ وَاتَّبَعَ هَوَاهُ) در بیان تلازم میان میل نفس و خلود آن در دنیا با غفلت از توجه الی الله، معتقد است. هر عملی که انسان انجام می‌دهد یک اثری در
نفس می‌گذارد و ایجاد علاقه و محبتی در باطن روح و نفس می‌شود و هر چه لذات و مشتهیات بیشتر غوطه‌ور شود اثر آن عمل بیشتر معلوم می‌شود.
به اعتقاد ایشان هر عملی که از انسان صادر می‌شود؛ بلکه هر چه در ملک بدن واقع می‌شود و متعلق ادراک نفس است، از آن یک نحو اثری در نفس واقع می‌شود، فرقی هم ندارد آن اعمال حسنه و خوب باشد یا اعمال سیئه باشد؛ چنان‌که در روایات؛ اثر عمل به نکته بر بیضاء یا سوداء تعبیر می‌شود.
به باور امام خمینی تاثیر اعمال بدنی بر باطن و قلب از آن جهت است که هر یک از اعمال بدنی، آثار مثبت یا منفی بر قلب می‌گذارد و آن را در ادراک یا عدم ادراک
حقایق و معارف تحت تاثیر قرار می‌دهند و سبب ظلمانی یا نورانی شدن
قلب می‌شوند، بنابر قاعده اتحاد عامل با عمل هر یک از اعمال بدنی در پی تکرار و استمرار آنها، احوال و آثار و هیئتی راسخ بر قلب می‌گذارد و با قلب متحد می‌گردند. اگر سالکی در سلوک خود تنها به عمل ظاهری و ریاضت بدون معرفت بسنده کند و اثری از آن در قلب حاصل نشود، این عمل ظاهری وبال وی خواهد شد، زیرا اگر اعمال و ریاضت‌ها، با حقایق علوم و افکار صحیح همراه نباشد، نفس تصفیه نشده، قلب به خیالات فاسده چنگ می‌زند و ظلمانی‌تر می‌شود و از آنجا که عمل با نفس و قلب متحد نشده ممکن است هنگام
سکرات موت و نزع روح برخی اعمال از صفحه قلب محو شود.
•
سایت اندیشه، برگرفته از مقاله «عمل به علم». •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
