عمر مکرم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عمر مکرم از علمای مجاهد
مصر در
قرن دوازدهم و سیزدهم هجری/ هجدهم و نوزدهم میلادی بوده است.
وی در ۱۱۶۸ق/ ۱۷۵۵ در خانواده‌ای نامدار در شهر اسیوط
مصر به
دنیا آمد و چون از تبار
سادات بود به «سید» ملقب گردید. او تحصیلات دینی خود را در الازهر به پایان رساند و در ۱۲۰۸ق/ ۱۷۹۳ به سمت نقابت اشراف (ریاست سادات) برگزیده شد.
پس از هجوم نظامی ناپلئون بناپارت و نیروهای تحت فرمان او به بندر اسکندریه در مصر و اشغال آن شهر و پیشروی به سوی
قاهره و ناتوانی حکام مصر از مقابله با آنها، عمر مکرم، مردم را به نبرد داوطلبانه با نیروهای فرانسوی فراخواند. کمی پیش از آن، حکومت مصر از پرداخت خراج سالانه آن کشور به دربار عثمانی امتناع کرد و آن را به فرانسویان پرداخت نمود. به دنبال آن سلطان سلیم سوم (۱۷۸۹-۱۸۰۷)، سلطان عثمانی در
ربیع الآخر ۱۲۱۳ ق/ سپتامبر ۱۷۸۹ اعلام
جهاد کرد.
طلاب مدرسه الازهر قاهره. اعلام جهاد سلطان را در همه مساجد شهر برای مردم خواندند که موجب بروز
قیام آنها گردید (۱۰
جمادی الاول ۱۲۱۳ ق/ ۲۱ اکتبر ۱۷۸۹).
در طول سه ماه استقرار نظامیان فرانسوی در قاهره رفتار آنان با مردم شهر پرخاشگرانه و توهین آمیز بود، لذا در روز ۱۰ جمادی الاول ۱۲۱۳ ق گوره کثیری از اهالی قاهره و برخی از روحانیون نخست بر در خانه قاضی عسکر و سپس در جامع الازهر گرد آمدند. فردای آن روز تجار و کسبه قاهره بازارها را بستند و دست به اعتصاب زدند. تلاش ژنرال دبوی، فرماندار نظامی فرانسوی در قاهره برای متفرق ساختن جمعیت اعتصاب کننده موجب برانگیخته شدن احساسات مردم شد و از اینرو آنان به نیروهای فرانسوی حمله کردند و بر اثر آن، بسیاری از سربازان فرانسوی کشته و مجروح گردید و ژنرال دبوی نیز در این واقعه کشته شد.
این قیام به سراسر شهر قاهره سرایت کرد. فرانسویان با استقرار توپخانه خود در قلعه قاهره و در تپه‌های برقیه، به گلوله باران شهر و جامع الازهر پرداختند و توانستند قیام مردم را به سرعت سرکوب کنند. سپس وارد شهر شدند و بر سر راه خود به الازهر، شمار بسیاری از مردم را کشتند و اجساد آنها را به
رود نیل انداختند. سپس سوار بر
اسب به الازهر تاختند و بسیاری از طلاب جامع الازهر را به
شهادت رساندند. در این تهاجم بیش از سه هزار تن از طلاب و مردم قاهره و سیصد تن از فرانسویان کشته شدند.
ناپلئون در نامه‌ای که به ژنرال رینیه حاکم فرانسوی منطقه شرقیه نوشت،
اعتراف کرد که روزانه سی تن از مردم قاهره را سر می‌برید تا
رعب و وحشت را در همه جا برقرار کند. همچنین در خاطرات خود که در سنت هلن بر ژنرال برزان دیکته کرده است، می‌گوید که در یک روز نود نفر از اعضای یک گروه مقاومت را دستگیر کرده و همه آنان را در دادگاه نظامی به
مرگ محکوم و سپس
اعدام کرده است.
پس از سرکوب قیام مردم قاهره عمر مکرم به یافا در
فلسطین رفت و پس از حمله ناپلئون به یافا و کشتار شش هزار تن از مردم آن شهر به قاهره بازگشت. بعد از آن که ناپلئون مصر را ترک کرد و ژنرال کلبیر به جای او به حکومت نظامی مصر منصوب شد، بار دیگر سلطان سلیم فرمان جهاد بر ضد نیروهای فرانسوی اعلام کرد و متعاقب آن نیروی نظامی بزرگی به مصر اعزام شد. هنگامی که این نیرو به نزدیکی قاهره رسید، مردم شهر بر ضد فرانسویان قیام کردند (ذیقعده – ذیحجه ۱۲۱۴ ق/ مارس – آوریل ۱۸۰۰). این قیام که عمر مکرم در راس نیروهای انقلابی آن قرار داشت، به مدت سی و هفت تا پنجاه و هفت روز ادامه داشت و سرانجام با شدت و خشونت نیروهای نظامی فرانسه سرکوب شد.
پس از خروج نیروهای فرانسوی، عمر مکرم به سبب سوابق رهبری مبارزات ضد فرانسوی، نفوذ و محبوبیت فراوانی در میان توده‌های مردم به دست آورد و بارها با فرماندار مصر (خورشید پاشا) و خدیو مصر (محمدعلی پاشا) به مقابله برخاست و سرانجام به دستور محمدعلی پاشا به دمیاط (۱۳۲۳ ق/ ۱۸۰۹) و سپس به طنطا (۱۲۲۶ ق/ ۱۸۱۲) تبعید شد. در ۱۲۳۳ ق/ ۱۸۱۹ بار دیگر از تبعید به قاهره بازگشت، اما به علت نگرانی حکومت مصر از نفوذ و روش‌های روشنگرانه و انقلابی وی، در ۱۲۳۷ ق/ ۱۸۲۲ او را مجددا به طنطا تبعید کردند و او در همان سال و در همان درگذشت.
دانشنامه های انقلاب اسلامی و تاریخ اسلام، فرهنگنامه علمای مجاهد، برگرفته از مقاله «عمر عمر مکرم».
