علی بن محمد بیاضی بقاعی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
علی بن محمد بن یونس عاملی
نباطی بیاضی بقاعی، ملقّب به زین الدّین و مکنّی به ابومحمد،
متکلّم ،
مفسّر ، منطقی، ادیب و شاعر امامی قرن نهم بود.
بیاضی بقاعی، در
رمضان ۷۹۱ در
نبطیّه جبل عامل زاده شد و در ۸۷۷ درگذشت.
در زادگاهش به کسب علم پرداخت.
شرح حال نویسان از استادان او نام نبرده‌اند و فقط خود او در اجازه روایتِ شماری از مصنّفات علمای
شیعه (اصل این اجازه از
فخرالمحققین حلّی است) که به یکی از شاگردان خود صادر کرده، از
سیدزین الدین علی بن دقماق حسینی ، مؤلف نزهة العشاق، و
شیخ جمال الدین احمد بن حسین بن مطهر نام برده و تصریح کرده که این دو، شیخ روایت او بوده اند، و خود او این اجازه را از این دو عالم دریافت داشته و آن دو به واسطه
محسن بن مُظاهر به فخرالمحققین پیوسته اند.
از شاگردان و راویان او نیز فقط
شیخ ناصر بن ابراهیم بویهی ،
شیخ تقی الدین ابراهیم بن علی کفعمی مؤلف البلدالامین و المصباح و
شیخ شرف الدین بن جمال الدین بن شمس الدین بن سلیمان شناخته شده‌اند که دو نفر اول از
بیاضی اجازه
روایت داشته اند.
شرف الدین نیز رساله یونسیه بیاضی را در ۸۶۴ استنساخ و با اصل آن مقابله کرد که می‌تواند قرینه‌ای بر شاگردی او نزد بیاضی باشد.
بیاضی ذهنی نقّاد داشت و خصوصاً در بررسی مسائل کلامی و تاریخ صدر
اسلام ، و نیز در دفاع از مبانی اعتقادی شیعه سختکوش بود. ازینرو بزرگانی چون
مجلسی ،
حرّ عاملی کفعمی
و
خوانساری او را با عنوانهای ستایش آمیزی چون دانشمند ثقه، علاّ مه و وحید عصر ستوده و کمالات و فضایل وی را برشمرده اند.
شهرت بیاضی بیش‌تر به سبب تألیف کتاب الصراط المستقیم الی مُستَحقّیِ التَّقدیم، مشهور به الصراط المستقیم، در کلام است که قوّت علمی و قدرت بیان او را نشان می‌دهد و برخی آن را در مباحث
امامت ، بهترین کتاب بعد از الشافی
سیدمرتضی و چه بسا بر‌تر از آن می‌دانند.
به گفته مؤلف
در تألیف آن از ۲۸۲ اثر
عامه و
امامیه ، با واسطه یا بیواسطه، استفاده شده است. این کتاب دارای هفده باب است و در فصول متعدد هر باب، مسائل مهم کلامی مطرح و درباره آن‌ها بحث شده است، از جمله: اثبات واجب و صفات او؛
جبر و
تفویض ؛ وجوب
بعثت ؛
عصمت انبیا ؛
معجزه ؛ اثبات
وصی و صفات او
وجوب
عصمت امام ؛
علائم ظهور
امام مهدی علیه‌السلام؛ ردّ شبهات وارد شده بر
شیعه امامیّه .
از اشاره بیاضی در الصراط المستقیم
به کیمیای سعادت غزالی، می توان احتمال داد که وی با زبان فارسی آشنا بوده است.
مجلسی این اثر بیاضی را از مصادر بحار ذکر کرده است. الصراط المستقیم، از منابع الغدیر نیز هست که
علامه امینی به آن علاقه بسیار داشته و برای دستیابی به این کتاب کوشش بسیار کرده و یافتن آن را از عنایات و الهامات
اهل بیت علیهم‌السلام شمرده است.
الصراط المستقیم در سه مجلد، با مقدمه‌ای از آیت اللّه
سیدشهاب الدین مرعشی نجفی در شرح احوال بیاضی در جلد اول، و مقدمه‌ای از
شیخ آقابزرگ طهرانی در جلد دوم، به چاپ رسیده است
از دیگر آثار بیاضی است :
اَلبابُ المَفتُوح اِلی ماقیل فی النَّفس و الروح، رساله‌ای در دو بخش: بخش نخست در شناخت نفس و بخش دوم در حقیقت روح که در آن به آرای فلاسفه و متکلمان درباره
تجرد روح پرداخته و عقیده خود را بیان کرده است. مجلسی، تمامی این رساله را آورده است
زبدة البیان و انسان الانسان المنتزع من مجمع البیان که مختصری از
تفسیر مجمع البیان طبرسی است.
نجد الفلاح فی مختصرالصّحاح که مختصری از صحاح جوهری است.
مُنْخل الفلاح، که به گفته آقابزرگ طهرانی مختصر مختلف الشیعه علاّ مه حلّی است.
الکلمات النافعات فی تفسیر الباقیات الصالحات، که شرح کتاب الباقیات الصالحات
شهید اول است.
الرساله الیونسیه فی شرح المقاله التکلیفیه، که شرح المقاله التکلیفیه شهید اول است.
ذخیرة الایمان، اُرجوزه‌ای در
علم کلام که آن را در ۸۳۴ سروده است.
فاتح الکنوز المحروزه فی ضمن الارجوزه، که شرح ذخیره الایمانِ خود مؤلف است
عُصرة المنجود، کتابی در علم کلام که گفته شده مؤلف آن را بعد از الصراط المستقیم نوشته، زیرا بار‌ها در آن به این کتاب ارجاع داده است
اللمعه فی المنطق (تألیف ۸۳۸)
المقام الاسنی فی تفسیر اسماءالله الحسنی، افندی
از این کتاب تعریف کرده و بنا به قول آقابزرگ طهرانی، کفعمی آن را در کتاب المقصد الاسنی فی شرح الاسماء الحسنی خود درج کرده است.
(۱) محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۲) محمد محسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: الضِیاء اللامع فی القرن التاسع، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۳) عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
(۴) محسن امین، اعیان الشیعه، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۵) علی بن محمد بیاضی، الصراط المستقیم الی مستحقی التقدیم، چاپ محمد باقر بهبودی، تهران ۱۳۸۴.
(۶) محمد بن حسن حرّ عاملی، امل الا´مل، چاپ احمد حسینی، ج ۱، بغداد (تاریخ مقدمه ۱۳۸۵).
(۷) محمد باقر بن زین العابدین خوانساری، روضات الجنّات فی احوال العلماء و السادات، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰ـ۱۳۹۲.
(۸) عباس قمی، فوائد الرضویه: زندگانی علمای مذهب شیعه، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۲۷ ش).
(۹) محمد باقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۱۰) مرتضی نجومی حسینی، «استاد نجومی سرآمد ثلث نویسان»، (مصاحبه)، کیهان فرهنگی، سال ۲، ش ۲ (اردیبهشت ۱۳۶۴).
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «علی بن محمد بیاضی‌بقاعی»، شماره۲۳۲۹.
