علی بن محمد بدیهی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَدیهی، ابوالحسن علی بن محمد (د ح ۳۸۰ق/۹۹۰م)، شاعر ایرانی عربی سرا بوده و محل تولد او را
شهرزور ذکر کرده‌اند.
لقب بدیهی که بدان شهرت یافته، ظاهراً از آن‌جا ناشی شده است که وی در بدیهه‌سرایی زبردست بوده است،
اما زبردستی او در بدیهه‌سرایی مسلم نیست، زیرا به عکس، وی به کندسرایی مورد
هجو قرار گرفته است.
وی را به القاب دیگری نظیر حکیمی و نقیب‌الشعرا نیز خوانده‌اند
لقب حکیمی ظاهراً از آن‌جا برخاسته که وی در
حکمت و
فلسفه نیز دستی داشته است،
اما شهرت او به شاعری بیشتر است. در اشعار باقی‌مانده از او نیز چیزی که بر فیلسوف بودن او اشاره کند، یافت نمی‌شود؛ آثار فلسفی او چند قطعة منثور است که در منابع پراکنده است.
ابوبکر خوارزمی شعر او را - به‌رغم کثرت - بی‌ارزش می‌پنداشت و از باب
نقد تنها یک بیت او را درخور توجه می‌دانست.
ثعالبی که این سخن را نقل کرده، به دفاع از شاعر پرداخته، و نظر خوارزمی را ستمی در حق او خوانده است.
باخرزی نیز در تأیید او، دانش لغوی و نیکویی شعر شاعر را ستوده است.
بدیهی دیرزمانی با
یحیی بن عدی مصاحبت داشت،
اما پیوندش با
صاحب بن عباد ناگسستنی بود،
به خصوص که به قول ابوحیان توحیدی، صاحب نزد بدیهی
عروض آموخته بود.
ثعالبی برخی از ابیات او را در مدح صاحب بن عباد آورده است.
در
بغداد، وی از محضر استادانی چون
ابن دُرید و
نفطویه بهره برد و بزرگان دیگری چون
ابوبکر ابن انباری را درک کرد.
همچنین ابوحیان خود شنیده که بدیهی گفته است: به دربار وشمگیر نیز روی آورده، و او را ستوده، اما سلطان او را چندان مورد عنایت خود قرار نداده است.
اینک مجموعه اشعاری که از وی به جای مانده، نزدیک به ۶۰ بیت پراکنده در منابع است.
از گفتارهای فلسفی او، دو سه قطعه کوتاه منثور را ابوسلیمان سجستانی نقل کرده،
و بزرگ‌ترین آنها را (نیم صفحه) که درباره وجود است، ابوحیان
و نیز شهرزوری
تکرار کرده‌اند.
(۱) ابن خلکان، وفیات الاعیان.
(۲) علی ابوحیان توحیدی، مثالب الوزیرین، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۱م.
(۳) علی ابوحیان توحیدی، المقابسات، به کوشش محمدتوفیق حسین، تهران، ۱۳۶۶ش.
(۴) محمد ابوسلیمان سجستانی، صوان الحکمة، به کوشش عبدالرحمان بدوی، تهران، ۱۹۷۴م.
(۵) احمد ابونعیم اصفهانی، ذکر اخبار اصبهان، لیدن، ۱۹۳۴م.
(۶) علی باخرزی، دمیة القصر، به کوشش محمد تونجی، دمشق، ۱۳۹۱ق.
(۷) عبدالملک ثعالبی، یتیمة الدهر، بیروت، دارالکتب العلمیه.
(۸) احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۵۰ق.
(۹) عبدالکریم سمعانی، الانساب، به کوشش عبدالله عمر بارودی، بیروت، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.
(۱۰) محمد شهرزوری، تاریخ الحکماء، به کوشش عبدالکریم ابوشویرب، قاهره، ۱۳۹۸ق.
(۱۱) محمد شهرزوری، تاریخ الحکماء، (نزهة الارواح)، ترجمة مقصود علی تبریزی، به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه و محمد سرور مولایی، تهران، ۱۳۶۵ش.
(۱۲) یاقوت حموی، معجم الادباء، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۹۳م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «علی بن محمد بدیهی»، شماره۴۶۶۹.
