علی بن حسین بن هندو
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابن هندو، نام چند تن از
کاتبان ، شاعران و ادیبان ایرانی نژاد سده‌های ۴ و ۵ قمری است. زندگینامه دو تن از آنان (ابن هندو و پدرش) چنان به هم آمیخته است که تفکیک یکی از دیگری دشوار می‌نماید.
منابع ما در موارد بسیار، روایات مربوط به
علی را به پدرش
حسین نسبت داده‌اند و یا روایات مربوط به
حسین را ذیل نام
علی نهاده‌اند. این خاندان، احتمالا همه منسوب به خاندان
شیعی مذهب
آل هندو بوده و موطن اصلی نیاکان آنان هندوجان (هندیجان کنونی)، از روستاهای پیرامون
قم ، بوده است و کلمه هندو در نام و نسبشان نشانه تبار هندی آنان نیست.
«
ابوالفرج علی بن حسین بن هندو» کاتب ادیب و شاعر مشهوری بود. ظاهرا زادگاه و محل نشو و نمای وی،
طبرستان بوده است.
یاقوت دو بیت شعر از سروده‌های وی را در شکایت از اهل ری نقل کرده که می‌تواند بر اقامت او در آن شهر، در کودکی یا نوجوانی، دلالت داشته باشد. وی در
نیشابور دانشهای یونانی و متون فلسفی را نزد
ابوالحسن وائلی یا عامری (د ۱۸۳ ق) و سپس دانش پزشکی را نزد
ابن خمار فراگرفت.
از زندگانی اجتماعی و درباری او آگاهی‌های پراکنده و ناقصی به ما رسیده است که پیوند آن‌ها به یکدیگر آسان نمی‌نماید. از آنجا که خاندان وی در ری منزلتی داشته و نیاکان او همه از کارگزاران سلطان بوده‌اند، می‌توان حدس زد که وی دانشهای مقدماتی لازم برای تصدی مشاغل دیوانی، از جمله علوم ادبی و فن
ترسل و نگارش را به خوبی آموخته بود و چنین به نظر می‌رسد که همه عمر خود را در دیوان‌های
آل بویه و
آل زیار گذرانیده باشد. وی همچنین از کاتبان سیده خاتون (۴۱۹ ق) بیوه فخر الدوله دیلمی بوده که ابتدا به بهانه خردسالی فرزندش مجد الدوله سررشته امور مملکت را به دست گرفته و بعدها نیز در واقع، او بود که به جای مجد الدوله حکومت می‌کرد.
ابن هندو در روزگار وزارت
فخر الملک ابوغالب بن خلف (۴۰۱- ۴۰۷ ق) وزیر بهاء الدوله و سلطان الدوله به
بغداد سفر کرد و او را ستود. وی گویا پیش از ۴۰۰ ق به دربار فرمانروایان زیاری
گرگان ، از جمله
قابوس بن وشمگیر پیوسته است. وی پس از قدرت یافتن فلک المعالی منوچهر
بن قابوس، او را به قصیده‌ای شیوا
مدح گفت، ولی منوچهر که از
شعر و ادب عرب بهره‌ای نداشت، چیزی از آن اشعار در نیافت و شاعر را صله‌ای نبخشید. ابن هندو نیز با قطعه شعر دیگری او را هجو کرد و سپس از بیم جان، به
نیشابور گریخت.
به روایت
ابن اسفندیار ، هنگامی که مردم با سید
ابوطالب یحیی بن حسین ،
امام زیدیه (۴۲۱ ق/ ۱۰۳۰ م)
بیعت کردند،
ابن هندو اشعاری در این باب سرود و محلی این اشعار را نشانه تحولی در اندیشه ابن هندو پنداشته است. روایت دیگری از ابن اسفندیار حاکی از آن است که
ابوالفرج علی بن حسین بن هندو در عهد شرف المعالی انوشیروان که در ۴۲۳ ق/ ۱۰۳۲ م وارث تاج و تخت شد، منشور قضای آمل را به خط بسیار خوش نوشت. بجز این روایت، اطلاع دیگری از ابن هندو در نیمه دوم عمر وی در دست نیست و احتمالا همین بی اطلاعی موجب پیدایش اقوال متناقضی درباره محل و تاریخ وفات او شده است چندانکه هیچ تاریخ دقیقی در این باب نمی‌توان عرضه کرد. چه بسا که پس از همان سال‌های ۴۱۰ و ۴۲۰ ق که در برخی منابع، سال
مرگ وی ذکر شده، وی بار دیگر به طبرستان بازگشته و جاه مقامی یافته و چنانکه در روایت دیگری از ابن اسفندیار آمده، سرانجام در استرآباد وفات یافته و در منزلی که ملک شخصی او بوده، به
خاک سپرده شده باشد و با این ترتیب، حتی صحت تاریخ ۴۵۵ ق نیز که در نامه دانشوران آمده، هرچند ماخذ آن برای ما شناخته نیست، چندان بعید نخواهد بود.
ابن هندو در نظم و نثر چیره دست بود و لطافت برخی از اشعارش ثعالبی را به ستایش واداشته و دیوان شعرش،
باخرزی را شیفته ساخته است. از بررسی مجموع اشعاری که از او در دست است، چنین بر می‌آید که وی به شعر مناسبات و قطعات نکته آمیز و حتی گاه هرزه تمایل داشته است و شاید همین امر موجب شده که
حاجی خلیفه همه دیوان او را
هزلیات بپندارد، اما شعر او بیشتر استوار و
محتشم و به قول کرد
علی روان، دلپذیر، پندآموز و برخوردار از ابداع و ابتکار است.
۱.
الکلم الروحانیة من الحکم الیونانیة.
۲.
مفتاح الطب و منهاج الطلاب.
۳.
ملتقطات من الرسالة المشوقة.
۴.
مقالة فی وصف المعاد الفلسفی.
۵.
فی حدود الاشیاء الطبیة.
۶.
الامثال المولدة.
۷.
انموذج الحکمة.
۸.
البلغة من مجمل اللغه.
۹. دیوان شعر.
۱۰.
الفرق بین المذکر و المؤنث.
۱۱.
المساحة.
۱۲.
المشرقة فی المدخل الی علم الفلسفة .
۱۳.
نزهة العقول.
۱۴.
الوساطة بین الزناة و اللاطة.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی(نور)
