علویان طبرستان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
علویان طبرستان، گروهی از بزرگان اولاد
علی ابن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) اولین
حکومت شیعی مذهب (البته
شیعه زیدیه یا چهار امامی) در
جهان اسلام بوده است که در بین سال های ۲۵۰ تا ۳۱۶ هجری به تناوب در طبرستان (
مازندران) حکومت کردند.
طبرستان که به
مازندران امروزی
اطلاق می‌شد یکی از کانون‌های مورد توجه بوده است علویان از جریان‌های معارض و ستیز‌گر با
خلفای اموی و
عباسی و مورد آزار و اذیت آنها بودند که برای پناه‌جویی به شرق قلمرو
خلافت متوجه شدند از جمله طبرستان و این باعث شد
حب آل علی (علیه‌السّلام) در آن منطقه نضج یابد. این
مهاجرت در دورۀ
متوکل شدت یافت که مقدمات تحولات سیاسی اجتماعی و فرهنگی را در منطقه فراهم کرد.
در ایام
حکومت "
عبدالله بن طاهر" در
خراسان،
مازیار بر طبرستان حکومت داشت
معتصم، "عبدالله بن طاهر" را به مقابله با او فرستاد و در سال ۲۲۷ بر وی دست یافت و او را به
بغداد فرستاد و طبرستان به
طاهریان واگذار شد. بدرفتاری طاهریان باعث شد مردم نزد
محمد بن ابراهیم از اولاد
امام علی (علیه‌السّلام) رفته، از او خواستند تا به حکومت طبرستان بیاید. سید محمد آنها را نزد
حسن بن زید فرستاد که مردی شجاع و با تدبیر بود. مردم او را به طبرستان
دعوت و در اقامۀ کتاب خدا و
سنت رسول (صلی‌الله علیه‌وآله) او و
امر به معروف و نهی از منکر با او
بیعت کردند.
حسن بن زید ملقب به داعی کبیر، بنیانگذار سلسلۀ علویان طبرستان برای گسترش
نهضت مبلغان و داعیانی به شهرها و روستاهای اطراف فرستاد و بعد از مدتی به آمل آمد و روز
عید فطر،
نماز عید را اقامه کرد و
خطبه خواند و آمل را مرکز فرماندهی خود قرار داد و طاهریان را از این مناطق بیرون کرد.
او در سال ۲۵۷ بر
گرگان و
ری نیز تصرف کرد. تصرفات داعی کبیر و شکست دادن طاهریان باعث
شهرت و اعتبار او شد. از سوی دیگر چون
یعقوب لیث صفاری بر طبرستان دست یافت و حسن بن زید به
دیلم گریخت، مردم در اثر
ظلم و ستم حاکم صفاری دست به
شورش زده خواستار بازگشت حسن گردیدند.
پس از حسن، برادرش
محمد بن زید (۲۷۰ تا ۲۸۷ ه.ق)، به حکومت رسید در این دو را در اختیار
رافع بن هرثمه قرار گرفت ولی در نبرد با عمرو لیث صفاری رافع کشته شد و محمد بن زید به تحکیم و تقویت موقعیت خویش در طبرستان و گرگان پرداخت.
پس از قتل محمد بن زید، طبرستان تحت
حکومت سامانیان درآمد. ولی حسن بن علی (۳۰۱ تا ۳۰۴ ه.ق) ملقب به
ناصر کبیر یا اطروش در سال (۳۰۱ ه.ق) بر طبرستان استیلا یافته با سامانیان
صلح کرد و در واقع
نهضت دوم علویان شکل گرفت. ناصر کبیر بعد از سلطه بر طبرستان به تثبیت حکومت خود پرداخت و امور لشکری و کشوری را به
حسن بن قاسم داد و خود به
عبادت و
ریاضت شرعی مشغول شد و در سال ۳۰۴ درگذشت.
پس از وی در دوره حسن بن قاسم (۳۰۴ تا ۳۱۶ ه.ق) ملقب به داعی صغیر، در سال ۳۱۴ ه.ق
نصر بن احمد سامانی در لشکرکشی به طبرستان با شکست مواجه شد. داعی صغیر پس از تسلط بر طبرستان به قلمرو سامانیان لشکر کشید و به خراسان تاخت این بعداً باعث دشمنی امراء داخلی شده سامانیان از این اوضاع استفاده و گرگان را تصرف نمودند. حسن در سال ۳۱۶ به
قتل رسید. پس از وی کسانی دیگری به مسند حکومت تکیه زدند اما قتل داعی صغیر در واقع پایان سلسلۀ علویان بود.
با تشکیل حکومت طاهریان روند اسلام‌گرایی که به کندی صورت می‌گرفت به وسیلۀ
مهاجرت تدریجی علویان شدت گرفت و باعث
اعتماد مردم به آنها شد و چون علویان مخالف
عباسیان بودند و مردم از
ظلم حاکمان عباسی به ستوه آمده بودند با علویان متحد شدند و تحت تاثیر افکار دینی آنها قرار گرفتند و داعیان علوی بر ترویج
مذهب تشیع پافشاری داشتند.
بنابراین هم به توسعۀ مذهب تشیع پرداختند و هم به اجرای عدالت در بین مردم منطقه پرداختند و ناصر کبیر مساجد زیادی ساخت نیز مدارسی از جمله در آمل ساخت و کتابخانه‌ای نیز احداث کرد. وی در جهت بهبود وضع محرومان هم تلاش کرد.
(۱) مرعشی، میر سید ظهیرالدین، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، تهران، شرق.
(۲) اعتماد السلطنة، محمد حسن خان، تاریخ طبرستان والتدوین فی احوال جبال شروین، تهران، دنیای کتاب.
(۳) رازی، عبدالله، تاریخ کامل ایران، تهران، اقبال.
(۴) شعبانی، رضا، گزیدۀ تاریخ ایران، تهران، بین‌المللی الهدی.
(۵) ترکمنی آذر، پروین و پرگاری، صالح، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دورۀ صفاریان و علویان، تهران، انتشارات سمت.
(۶) زیر نظر خضری، سید احمد رضا، تاریخ تشیع جلد ۲، تهران، انتشارات سمت.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «علویان طبرستان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۲۱.
